Havacılığın Kirli Savaşlara ve Kötücül Eylemlere Alet Edilmesi
Büyük Atatürk’ün, “Millet hayatı tehlikeye uğramadıkça harbin bir cinayet olduğu” sözleri; makul olanın sınırlarını çizen, ‘vatan savunması için yapılan savaşları ve bu süreçte hava araçlarının kullanılmasını ahlâksızlık kategorisinden çıkaran’ zihin açıcı bir ifadedir. Havacılık bağlamında etik olmayan şey, hava araçlarının emperyal, yasadışı veya ideolojik amaçlarla kullanılması ve masum insanların zarar görmesidir.
Havayoluyla uçuşlar temelde sportif, bilimsel ve ticari yönleri olan bir uğraş alanıdır. Ama daha 1’inci Dünya Savaşında uçaklar askeri amaçlarla savaşlarda kullanılmıştır. En barışçı topluluklar bile tarih boyunca saldırıya uğradıklarında vatanlarını ve milletlerini savunma gereksinimiyle her vasıtayı kullanarak savaşmışlardır; bu bağlamda uçakların savaşlarda kullanılması olağandır. Anti-militarist ve pasifist ideolojilerin savaş karşıtlığı dünya gerçeklerine biraz uzak kalmaktadır. Savaşlar gerçektir; birinin diğerlerine üstünlük kurma güdüleri ve anlaşmazlıkları güç kullanarak çözmeye çalışmaları maalesef insanların naturasında vardır. Bütün barış görüşmeleri, uluslararası anlaşmalar ve hukuki yaptırımlar bunları frenlemek içindir. Büyük Atatürk’ün, “Millet hayatı tehlikeye uğramadıkça harbin bir cinayet olduğu” sözleri; makul olanın sınırlarını çizen, ‘vatan savunması için yapılan savaşları ve bu süreçte hava araçlarının kullanılmasını ahlâksızlık kategorisinden çıkaran’ zihin açıcı bir ifadedir. Havacılık bağlamında etik olmayan şey, hava araçlarının emperyal, yasadışı veya ideolojik amaçlarla kullanılması ve masum insanların zarar görmesidir.
Havacılığı Etik Dışına Kaydıran Olaylardan Örnekler:
1. Japonya’ya Atom Bombası Atılması:
Amerikalı pilotlar Paul Tibbets’in 6 Ağustos 1945 günü Hiroşima’ya ve 3 gün sonra da Charles Sweeney’in Nagasaki’ye attıkları atom bombaları (Little Boy ve Fat Man) ile 200 binden fazla insan feci biçimde öldü. Bombalar Japon askeri unsurlarının değil, savunmasız sivil halkın üstüne atılmıştı. B-29 bombardıman uçaklarından ilkinin pilotu olan Paul Tibbets, İlâhi Komedya’nın ‘Cehennem’ bölümüne atıfta bulunarak “Dante o gün bizimle uçakta olsaydı, dehşete düşerdi” demişti. Yardımcı pilot R. Lewis ise “Aman Tanrım, Biz Ne Yaptık!” sözleriyle şaşkınlığını dile getirmişti… Ama duygulanımları, bu edebi ve üzgün ifadeleriyle hiç de uyumlu değildi. Tibbets’in sonradan intihar ettiği gibi hikâyeler ise tamamen yalandı.
P. Tibbets, atom bombaları sayesinde “Japonya’nın teslim olduğunu, 2’nci Dünya Savaşının bittiğini; savaş sürseydi daha çok insanın öleceğini; bu yüzden de yaptıklarının ahlâken doğru olduğunu” söyleyerek pişmanlık duymadığını vurgulamıştı. Hiç de inandırıcı gelmeyen bu barışa katkı söylemi, suça kılıf bulma çabası ve demagojiden başka bir şey değildi.
2023 yılında gösterime giren ‘Oppenheimer’ filminde; bilimsel coşku ve buluş heyecanıyla atom bombasını yapan J. Robert Oppenheimer, buluşunun kötüye kullanıldığını fark etmişti. Filmde; Başkan Truman tarafından Beyaz Saray’a davet edilen bilim adamı takdir edildiğinde, "Ellerinde kan olduğunu hissettiğini" söylemiş; Truman ise onu romantik bulunarak, bu kanın kendi ellerinde olduğunu gururla (!) söylemişti... Oppenheimer, bilimin vicdanını temsilen, (M.Ö. 3 bin yılına ait Hindu kutsal kitabında Krishna’nın) "Şimdi ben ölüm oldum, dünyaların yok edicisi" sözleriyle acısını ifade etmişti…
2. Dag Hammarskjöld’un Uçağının Düşürülmesi:
Kongo’nun sömürge olmaktan kurtulması ve iç savaşın durdurulması amacıyla Zambiya’ya gitmekte olan DC-6 uçağında Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri (İsveç’in eski dışişleri bakanı) Dag Hammarskjöld ve ekibi de vardı. 18 Eylül 1961 gecesi Ndola Havaalanına inişi sırasında kule, uçağa havada birkaç tur attırdı; akabinde bir uçaktan (Belçikalı bir askeri pilot tarafından) ateş açıldı. Kanadı ve pervaneleri ağaçlara çarpan uçak yere çakıldı; çıkan yangında Genel Sekreter, diğer yolcular ve uçuş ekibi öldü. Hammarskjöl, ayrılıkçıların, paralı askerlerin ve dış güçlerin (Belçika, İngiltere, Fransa, ABD) bakır madeni temelli çıkar ilişkilerine ve barışı engelleme çabalarına ‘çomak soktuğu’ için suikasta uğradığı ortaya çıktı. Hava trafik kayıtları yok edildi (1, 2).
3. Şüpheli Devlet Adamı Ölümleri:
-29 Mart 1959:
Orta Afrika Cumhuriyeti Devlet Başkanı, bağımsızlık kahramanı Barthelemey Boganda, uçağının düşmesi sonucu öldü. Yerine geçen Bokassa, sömürgeci ülkelerin adamıydı.
-28 Ekim 1959:
Küba Devriminin üç numarası Camilo Cienfuegos, Havana’ya giderken Cessna-310 tipi uçağı denize düştü. Bu suikastın Fidel Castro’nun işi olduğu ileri sürüldü.
-13 Nisan 1966:
Irak Devlet Başkanı Abdul Salam Arif helikopter kazasında hayatını kaybetti.
-30 Temmuz 1976:
Madagaskar Başbakanı Joel Rakotomalala helikopter kazasında öldü.
-27 Haziran 1980:
Itavia Havayollarının DC-9 uçağı Ustica Adası açıklarında düştü, 81 kişi öldü. Uçağın Libya lideri Muammer Kaddafi’ye yönelik bir suikast çerçevesinde Fransız füzesiyle vurulduğu; Kaddafi’nin, aldığı istihbaratla uçağa binmeyerek kurtulduğu anlaşıldı.
-4 Aralık 1980:
Portekiz Başbakanı Francisco Sá Carneiro ve Savunma Bakanı, Cessna 421 tipi uçaklarının kalkıştan sonra Lizbon’a düşmesi sonucu öldüler.
-24 Mayıs 1981:
Ekvador Devlet Başkanı Jaime Roldos ve Savunma Bakanı, Peru sınırında düşen uçaklarında öldü.
-19 Ekim 1986:
Mozambik Devlet Başkanı Samora Machel, Mozambique Air’e ait uçağın Güney Afrika’da düştü ve yaşamını yitirdi.
-17 Ağustos 1988:
Pakistan Devlet Başkanı Ziya-ül Hak ve birçok üst düzey askeri yetkili, şüpheli bir uçak kazasında yaşama veda etti.
-6 Nisan 1994:
Burundi ve Ruandalı Cumhurbaşkanları uçak kazasında öldüler.
-26 Ocak 2004:
Makedonya Cumhurbaşkanı Boris Trajkovski uçak kazasında yaşamını yitirdi.
-10 Nisan 2010:
Polonya Devlet Başkanı Lech Kaczynski’nin uçağı Rusya’nın Smolensk havalimanında düştü; Başkan dahil 96 kişi öldü.
4. İran uçağının Basra Körfezinde Vurulması:
3 Temmuz 1988 günü Tahran-Dubai seferini yapan İran yolcu uçağı Hürmüz Boğazı üzerinde iken ABD’nin USS Vicennes gemisinden atılan SM-2 MR füzesiyle vuruldu. Uçağın, radarda saldırı amaçlı alçalan bir F-14 sanıldığı ve askeri frekanstan gönderilen mesajlara yanıt vermediği için vurulduğu söylendi; 290 masum insan öldü. ABD Başkanı R.Reagan özür dilemediği gibi gemi personelini ödüllendirdi. Ayrıca bu olayın Irak-İran Savaşının durdurulmasını hızlandırdığını ağzından kaçırarak, kastî vurma olasılığını ima etti. ABD İran’a 61 milyon $ tazminat ödeyerek olayı kapattı…
5. Lockerbie Sabotajı:
21 Aralık 1988 günü Londra-N.York seferini yapan Pan-Am’a ait Boeing 747 uçağına yerleştirilen bombanın İskoçya’nın Lockerbie kasabası üzerinde infilâk ettirilmesiyle uçaktaki 259 ve yerdeki 11 kişi öldü. Olayın faili olan Libya gizli servisi ajanı El Megrahi, önce inkâr etse de sonradan her şey aydınlandı; ömür boyu hapse mahkûm edildi. Libya, 2003 yılında sabotajın gizli servisin işi olduğunu kabul etti ve ölenlerin yakınlarına 2,7 milyar $ tazminat ödedi.
6. Hatay’da Düşürülen Türk Uçağı:
21 Ekim 1989 günü Tapu Kadastro Müdürlüğünün BN-2A Islander tipi uçağı, Hatay’ın Altınözü beldesi yakınında harita fotoğrafı çekimi yaparken Suriye tarafından sınıra 20 km mesafede vuruldu. Havalanan 2 tane Mig-21 jet uçağına Suriye radarının, “Sadece teşhis için yakından uç” talimatı vermesine karşın pilot ateş açmış; pilotlar Faik Aytan, Talat Gencer, teknisyen Yusuf Gören, mühendisler Selahattin Çelik ve Fikri Köşker düşen uçakta ölmüşlerdi.
7. Pablo Escobar’ın Sabotajı:
27 Kasım 1989 günü Kolombiyalı narko-terörist Pablo Escobar, Aviance Havayollarının 203 no’lu uçuşunda Devlet Başkanı adayı César Gaviria’ya sabotaj plânlamıştı. Uçak plastik patlayıcının infilâkı sonucu düştü ve 107 insan öldü. Ölenler arasında Gaviria yoktu, çünkü son anda aldığı duyum üzerine uçağa binmemişti...
8. Eşref Bitlis Suikastı:
17 Şubat 1993 günü, Jandarma Genel Komutanı Org. Eşref Bitlis’i taşıyan Beechcraft B200 King Air tipi uçak, Diyarbakır’a hareketinden 5 dakika sonra Ankara Yenimahalle’de düştü. Eşref Bitlis ile birlikte emir subayı, 2 pilot ve bir teknisyen şehit oldu. Uçağın buzlanma ve pilotaj hatası sonucu düştüğü söylendi. Yıllar sonra buzlanma, motor arızası ya da pilotaj hatası olmadığı açıklandı. Geleceğin Genelkurmay Başkanı olan Org. Eşref Bitlis, İncirlik Üssü’nden kalkan ABD uçaklarının PKK’ya yardım dağıttığını, finansmanın İngiltere ve Almanya’dan geldiğini, Kuzey Irak’ta bir Kürt Devleti kurulmaya çalışıldığını ve Çekiç Güç’ün Türkiye’den ayrılması gerektiğini söylüyordu. Bu nedenle ABD Büyükelçiliği tarafından birkaç kez hükümete şikâyet edilmişti. Zamanın Genelkurmay Başkanı ve Kara Kuvvetleri Komutanına göre olay buzlanmaya ve pilotaj hatasına bağlı talihsiz (!) bir kaza idi. Olayı tanıklarla ve Bitlis’in ailesiyle irtibat kurarak TV Programlarına taşıyan ve kitaplaştıran Cüneyt Özdemir’e göre suikast kokan şüpheli bir ölüm; eski Genelkurmay İstihbarat Başkanı Korg. İsmail Hakkı Pekin’e göre ise açıkça suikast idi. Bilirkişinin buzlanma kararıyla kapatılan dosya, medya, aile ve vatansever kişiler tarafından unutturulmadı, konuyla ilgili kitaplar yazıldı (3, 4).
9. İkiz Kulelere Saldırı:
11 Eylül 2001 tarihinde, teröristlerinin kaçırdığı 4 yolcu uçağı New York’taki Dünya Ticaret Merkezinin İkiz Kulelerine ve Pentagon’a intihar saldırılarında kullanıldı. Binalarda ve caddelerde 3 bin kadar masum insan öldü. Üretilen bazı komplo teorilerine göre bu, ABD’nin Afganistan’a saldırmasına gerekçe oluşturmak için yarattığı bir senaryo idi. Ama bunun, 19 El-Kaide militanının plânlı eylemi olduğu kesinlik kazandı.
10. Guantanamo Esirlerine Uçakta İşkence:
CIA’nın dünyanın farklı bölgelerinden topladığı esirleri, Amerika’nın Küba’daki Guantanamo Üssüne taşıması sırasında uçaklarda işkence yaptığı bilinmektedir. 2002-2007 yılları arasında İncirlik Üssü ile Guantanamo arasında İtalya aktarmalı toplam 24 sefer yapıldığı, İspanyol askeri hava alanlarının 25 kez kullanıldığı ortaya çıktı.
11. Ukrayna’da Düşürülen Malezya Uçağı:
Malezya Havayollarına ait Boeing 777 tipi MH17 sefer sayılı uçak, 17 Temmuz 2014 günü Amsterdam-Kuala Lumpur uçuşunu yaparken Ukrayna üzerinde infilâk etti. 15 mürettebat ve 283 yolcu (toplam 298 insan) öldü. Uçağın yerden ateşlenen bir füze ile vurulduğu; emri verenin Rusya Federasyonu Ordu İstihbarat Servisinden emekli Donetzk Cumhuriyeti Savunma Bakanı Yarbay İgor Girkin olduğu anlaşıldı. Füze rampaları Rusya’ya kaçırıldı; enkaz üzerinde inceleme yapmak isteyen Avrupalı gözlemcilere fırsat verilmedi…
12. Rusya’da Prigojin’in Uçağının Düşürülmesi:
24 Ağustos 2023 günü içinde Rus paralı asker grubu Wagner’in kurucusu Yevgeniy Prigojin ile 9 kişinin bulunduğu özel jet, Rusya'nın Tver bölgesinde yere çakıldı. 2 ay öncesinde Moskova’ya isyan yürüyüşü başlatan ve Savunma Bakanı dahil bazı kişileri asacakları tehdidi savuran Prigojin ve binlerce kişilik ordusu Başkan Putin’in tepkisini çekmiş ve bunu ihanet olarak yorumlamıştı. Uçak kazasında ölen 10 kişiden 3’ü pilot, diğerleri ise Prigojin ile Wagner’in kurucusu Dmitry Utkin ve diğer önde gelen kişilerdi. Kimse bunun ‘kaza’ olduğuna inanmadı.
13. Siber Saldırılar:
2004 yılında Delta Airlines’ın bütün elektronik sistemleri çöktü ve onlarca uçuş iptal edildi; faili yakalandı, olayın faturası 500 milyon $ idi. 2006 yılında FAA’in Alaska’daki hava kontrol sistemi hacker’ler tarafından çökertildi. 2013 yılında İstanbul Atatürk ve Sabiha Gökçen Havaalanlarında dış hatlar pasaport kontrol sistemleri ‘hack’lendi; çok sayıda uçuş ertelendi… Bu olaylardan daha dramatik olanı, 20 Ağustos 2008 günü Madrid Brajas Havalimanında MD82 tipi uçakta 154 kişinin öldüğü kaza idi. Kalkışta flaplar açılmamış, bu durumu uyarması gereken sistem de çalışmamıştı. Kazanın, kötücül bir yazılım veya trojan türü bir virüs nedeniyle olabileceği iddia edildi. 10 Aralık 2014 günü siber tehditlere yönelik önleme ve stratejiler belirlemek amacıyla Montreal’de yapılan toplantıya ICAO, IATA ve diğer ilgili kuruluşlar katıldı; önlemler ele alındı (5).
Kaynaklar:
1. Negroni C. Kaza Dedektifleri. Çeviri: Şenay D. Kuzu. Panama Yay. Ankara, 2018. s. 109-18.
2. Fatih Yılmaz. 58 yıllık uçak kazasının sır perdesi aralandı. http://www.kokpit.aero/bm-ucak-kazasi-gizem
3. Erkan Macit. Eşref Bitlis suikastı. Önce Vatan Gazetesi, (17.1.2019). https://www.oncevatan.com.tr/esref-bitlis-suikasti-makale,43635.html
4. Ercan Dolapçı. Kanlı suikastın üzerinden 26 yıl geçti! Org. Bitlis neden hedefe kondu? (Aydınlık, 16.2.2019) https://www.aydinlik.com.tr/kanli-suikastin-uzerinden-26-yil-gecti-org-bitlis-neden-hedefe-kondu-ozgurluk-meydani-subat-2019-3
5. Akkutay A.İ. Sivil Havacılığa Yönelik Gerçekleştirilen Siber Saldırılar: Uygulanacak Uluslararası Hukuk Kuralları, Yetki ve Sorumluluk. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi. 2017;32: 151-96.