“Duble Çirkin” F-4 Phantom II Neden Bu Kadar Çok Sevilen Bir Uçak?

F-4 Phantom ne güzel ne de zarifti. Ancak dönemindeki diğer pek çok uçak yapamadığı zaman işini yaptı. Uçan Tuğla (Flying Brick), Kurşun Kızak (Lead Sled), Gergedan (Rhino), Duble Çirkin (Double Ugly), çok kullanılan takma adlarıdır. Resmi adı bile ironikti "Phantom", uyarı vermeden saldıran doğaüstü bir düşman olan gizlilik ve incelik imajını çağrıştırıyor. Ancak F-4, gizli veya kurnaz olmaktan başka her şeydi; savaşta savaştıkça güçlenen büyük bir dövüşçüydü.

Servis hayatı boyunca; jet savaş uçakları tarihinin en etkili uçaklarından biri haline geldi. 1960'ların ve 1970'lerin gergin “Soğuk Savaş” yıllarında Phantom, batı dünyası taktik hava gücünün simgesiydi. 1958 ile 1981 arasında, bir düzine varyantta 5.195 Phantom inşa edildi ve bir düzine ülke tarafından uçuruldu, bu da onu şimdiye kadar yapılmış en üretken süpersonik Amerikan savaş uçağı yaptı. "Phantom, tartışmasız yirminci yüzyılın ikinci yarısının en önemli savaş uçaklarından birisi oldu". İlk uçuşunun üzerinden 65 yıl süre geçmiş olmasına rağmen, F-4 hâlâ; Türk, Yunan ve G.Kore Hava Kuvvetlerinde uçmaktadır.

Hem Güzel ve Hem de Çirkin; yani “Güzel ve Çirkin...”

Phantom, birçok özelliği nedeniyle hâlâ seviliyor. Güzellik bunlardan biri değil. Şişman burnu, F-4'e yalnızca bir annenin (veya uçak tasarımcısının) sevebileceği bir yüz verdi. Şık F-16 veya zarif kavisli F-22 ile karşılaştırıldığında, F-4'ün yukarı eğimli kanadı ve aşağı eğimli kuyruğu, yanlış monte edilmiş bir model uçak kiti gibi görünüyor. 

Hayaletin hikayesini anlamak için siyah beyaz televizyonların ve oda büyüklüğünde bilgisayarların olduğu bir çağa geri dönmemiz gerekiyor. Phantom ilk kez 1953'te çizim tahtasında göründüğünde, savaş uçakları on yıldan daha kısa bir süredir ortalıktaydı.

F-4, hayata; McDonnell Aircraft Corp.'un (sonradan Boeing ile birleşen McDonnell Douglas) sorunlu F3H Demon, uçak gemisi konuşlu avcı uçağının yeniden tasarımı olarak başladı. ABD Donanması, her türlü hava koşulunda kullanılabilen avcı-bombardıman uçağı olarak “Super Demon"in iki Phantom prototipini sipariş etti.

Yeni uçağın bir klasik olmasını beklemek için hiçbir neden yoktu; 1950'lerde düzinelerce yeni avcı ve bombardıman uçağı tasarımı ortaya çıktı. Çoğu prototip olarak kalacak, hızla demode olacak veya müze sergilerinde görünecekti. Ancak üç önemli an Phantom destanını şekillendirecekti.

 1955'te ABD Donanması, McDonnell Aircraft'tan filoyu bombardıman uçaklarından korumak için uçak gemisinden iniş-kalkış yapacak bir önleyici (interceptor) uçak talep etti. Önleyicilerin çoğu bugün tükenmiş olsa da, güdümlü füzelerin yeni olduğu ve yüksek irtifa insanlı bombardıman uçaklarının en büyük tehdidi oluşturduğu 1950'lerde yaygındı.

 Uluslar, yüksek irtifalara yaklaşabilen ve bombardıman uçaklarını hedeflerine ulaşmadan önleyebilen hızlı jetler istiyordu. Güçlü bir radar ve yeni geliştirilen havadan havaya güdümlü füzeler de faydalı olacaktı. Ancak beceriksiz bombardıman uçaklarına karşı manevra kabiliyetine veya topa ihtiyaç yoktu. Ya da it dalaşlarının modasının geçtiğine ve gelecekteki hava muharebesinin yalnızca füzelerle yürütüleceğine ikna olmuş askeri planlamacılar böyle düşünüyordu.

 Vietnam Savaşı sonunda; ABD Savunma Bakanlığı, Hava Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri ve Deniz Piyadeleri Hava Kuvvetlerinde ortak bir av/bombardıman uçağı kullanılmasının tasarruf sağlayacağına inanıyordu (aynı tartışmalı yaklaşım 40 yıl sonra F-35 ile tekrarlanacaktı). 

ABD Savunma Bakanlığı ayrıca ortak bir isim üzerinde de ısrar etti. Yeni uçak, Donanma ve Deniz Piyadeleri F-4B ile ve Hava Kuvvetleri F-4C ile uçacaktı ve uçak F-4 Phantom II olarak adlandırılacaktı.

Batı Blokundaki En Güçlü Savaşçı...

Her ne şekilde olursa olsun, Phantom, çağdaşlarına kıyasla tam bir canavardı. Çoğu av/bombardıman uçağının tek, ancak F-4'ün iki koltuğu vardı; önde bir pilot ve arkada bir silah sistem subayı oturacaktı. Tam dolu bir F-4 28 ton ağırlığındaydı: Fransa'nın Mirage III'ü 14 ton, Sovyet MiG-21'i ise sadece 10 tondu. 63 fit uzunluğundaki F-4, diğer iki uçaktan 10 fit daha uzundu.

Yine de Hayalet “şişman değil kaslıydı”. Takat kaynağı uçak gemisine inişlerinin etkisini emmek için tasarlanmış sağlam bir uçak gövdesine monte edilmiş, her biri 18.000 pound veya toplam 36.000 pound itme kapasitesine sahip, zamanına göre devasa iki adet General Electric J79 motoruydu. Mirage'ın tek motoru yalnızca 13.000 libre itme gücü sağlayabiliyordu ve MiG-21 yalnızca 15.000 libre güç verebiliyordu (ancak daha hafif uçaklar daha az güçlü motorlar gerektiriyordu). Hacmine rağmen, F-4 Mach 2.2'de uçabiliyor ve 60.000 fit yüksekliğe ulaşabiliyordu. Mayıs 1958'deki ilk uçuşundan kısa süre sonra, 1959'da 98.557 ft'e yakınlaşma tırmanışı ve 1961'de saatte 2.606 mil hız da dahil olmak üzere 16 dünya rekoru kırdı. 1966'da Kuzey Vietnam’da ilk MiG-21'ini düşüren F-4 Phantom II, onu uçuranlara göre; "Çok fazla güce sahip harika bir uçaktı".

Boyut ve motor gücü, Phantom'un zamanına göre dikkate değer bir yük taşımasını sağladı. F-4 Phantom II, kanatlarının ve gövdesinin altındaki dokuz sabit noktada 18.000 pound füze, bomba, harici yakıt tankı ve ECM teçhizatı taşıyabilir (Bu taşıma kapasitesi, Mirage III’de sadece 10.000 pound ve bir MiG-21’de sadece 3.000 pound’du). F-4, bir İkinci Dünya Savaşı B-29 bombardıman uçağının bomba yükünü neredeyse taşıyabilir ve bir B-17'nin yükünü dört katına çıkarabilir. Hava muharebesi için Phantom, dört adet ısı güdümlü AIM-9 Sidewinder füzesi ve ayrıca Phantom'un radarı tarafından aydınlatılan hedeflere yönelen dört adet AIM-7 Sparrow yarı aktif radar füzesi taşıyabilir.

Tüm bunlar, Phantom'u tarihteki belki de en çok yönlü savaş uçağı yaptı. F-4, havadan havaya muharebe, havadan karaya muharebe, hava savunmalarına karşı anti-radyasyon füzeleri fırlatabilen Wild Weasel taarruzları ve keşif sortileri yapabilen “gerçek birçok rollü uçaktı”.

Vietnam üzerindeki hayaletler...Efsane Büyüyor...

Hayalet (Phantom) efsanesindeki son dönüm noktası, F-4'ün gerçek muharebeye ilk çıkışını yaptığı ve itibarını pekiştirdiği Vietnam Savaşıydı. Phantom, zayıf arka görüş, geniş dönüş yarıçapı ve keskin manevralar sırasında kontrollü uçuştan ayrılma eğilimi dahil olmak üzere eksiklikleri nedeniyle birçok tarihsel eleştiri de aldı. Ancak özellikle üç kusur göze çarpıyordu; F-4'ün motorları oldukça görünür duman izleri bıraktı, ilk modellerde, havadan havaya füze atışlarının çoğunun hedeflerini ıskaladığı bir zamanda yakın atışlar için dahili bir top yoktu ve uzun mesafeli füze düelloları yerine, Vietnam hava muharebeleri; II. Dünya Savaşının “havada şövalyelerin döğüşü” tarzı it-dalaşları şeklinde vuku buluyordu. Genellikle daha küçük MiG-17, MiG-19 ve MiG-21'in daha yüksek manevra kabiliyetine sahip olduğu ve yatay dönüşleri kısa çapta ve keskin yapabildikleri tipik it-dalaşları.

Vietnam’da savaşan F-4 Hava Şovalyelerine göre; F-4’ler bu küçük ama manevra kabiliyetleri kendisinden yüksek Rus uçakları ile yaptıkları it-dalaşlarında "dikey manevra yapmak zorunda kaldılar. Bu rakipler ile "seviyeli bir dönüşe giremediler." Bu uçaklar; "F-4’e yaklaşabilirse onu yakalayabiliyor, ateş edebiliyorlardı, çünkü çok daha sıkı dönebiliyorlardı".

F-4'ün MiG'lere karşı öldürme oranı hayal kırıklığı yaratan bir 2:1 ve hatta bazen 1:1 idi. Ama bunun ne kadarı Phantom'un suçuydu? Çatışma kuralları, ABD pilotlarının görsel tanımlama olmadan uçaklara ateş etmesini yasakladı ve görsel menzil dışı Sparrow atışları engellendi. Kuzey Vietnamlı pilotlara MiG'lerin vur-kaç pusuları kurmasını veya savaşta hasar görmüş başıboş uçakları yakalamasını sağlayan yer radarları yardımcı oldu. Yani Kuvey Vietnamlılar zamanının en kapasiteli jet av/bombardıman uçağına karşı son derece pratik fakat etkili taktikler kullandılar.

Ve en kötüsü, ABD harbe hazırlıksız pilotlardan ve savaşta çok katı olan hava formasyonları gibi yetersiz taktiklerden mustaripti. USAF, Vietnam’da "pilotlarının ne kadar kötü eğitildiğini ve taktiklerinin ne kadar kötü olduğunu gördü". Gerçek savaş böyle bir şeydir. Düşmanını asla küçümsemeyeceksin!..

Ama Hayalet (Phantom) geliştirilemez değildi; sonraki modeller 20 milimetrelik bir topla silahlandırıldı. Pilotlar F-4'ün üstün hızından yararlanmayı dönmek yerine tırmanarak ve dalarak öğrendiler (tıpkı 2. Dünya Savaşı'nda Amerikan pilotlarının çevik Japon Zero avcı uçaklarına karşı yaptığı gibi). 1972'de ABD Donanmasının meşhur Top Gun eğitim programı, Donanma F-4'lerinin 13:1 öldürme oranına ulaşmasını sağladı.

Vietnam hava savaşları, ABD hava gücü için kapasitesi ile doğru orantılı gitmedi, kısacası iyi gitmedi ve “Duble Çirkin’i (Double Ugly) güzel bir “günah keçisi” yaptı. Yine de soru, Phantom'un kusurlu olup olmadığı değildi. Phantom bu savaşta kusurluydu. Ancak sorun; en yüksek teknolojiye sahip bir ülkenin, dönemin en kapasiteli jet savaş uçağını tasarlarken yaptığı amaç fonksiyonunu belirleme yetersizliğiydi, sorun McDonnell’in uçak tasarımcılarında değil, ABD Hava Kuvvetlerinin hava harbi stratejisyenlerindendi. Zamanının en önemli hava-hava konsepti ve teknolojisi olan; ısıya güdümlü (AIM-9 Sidewinder) ve özellikle radar kontrollü (AIM-7 Sparrow) füzelerinin test ve değerlendirme safhalarını etkinlikle yapmadan bu konsepte güvenmek ve Phantom’a ısrarla burun topu taktırmamak izah edilebilecek bir körelmiş vizyon değildi. 

Vietnam'daki ABD savaş uçaklarına yönelik en büyük tehdit MiG'ler değil, uçaksavarlardı. Radar kontrollü uçaksavar silahlarından, AK-47 ateşleyen bir Vietkong gerillasına kadar uzanan kara ateşi, düşman ateşine yenilen ABD uçak ve helikopterlerinin çoğunu yok etti. F-4, dahili topa sahip süper bir it dalaşçısı olsa bile, modern bir hayalet (stealth) savaşçıyı bile zorlayacak zorluklarla karşılaşacaktı ve karşılaşmıştı. Vietnamlılar ellinizdeki kısıtlı imkanların nasıl dahiyane bir bir ustalıkla kullanılabileceğini Amerikalılara uygulamalı olarak öğretmişti.

İsrail Phantom’u/Kurnass’ı Modern Zamanlara Taşıdı...

Amerika'dan sonra İsrail, Phantom ile en fazla savaş deneyimine sahip ülke oldu. 1969'da F-4'ü aldıklarında, bazı İsrailli pilotlar isteksizce Amerikan kaslı uçağı F-4 için enerjik küçük Mirage'larından vazgeçtiler (aslında İsrail pilotları Mirage'a çok bağlanmışlardı, ancak Phantom'u da çok önemsiyor ve istiyorlardı). Yine de çok sayıda av/bombardıman uçağını önleyemeyen küçük bir hava kuvveti için çok rollü F-4 paha biçilmezdi.

İsrailli pilotlar çok geçmeden “Kurnass (İbranice "balyoz")” lakaplı Hayalet'i çok sevdiler o’na kalben bağlandılar, hatta o’nu sahiplendiler. Phantom/Kurnass hava üstünlüğü, kara birliklerini desteklemek için “uçan top görevi” ve hatta derinlemesine nüfuz eden stratejik bombardıman da dahil olmak üzere her görevi icra edebilirdi. F-4 İsrail Hava Kuvvetlerinde öncelikle havadan karaya taarruz görevlerine tahsis edilmesine rağmen; İsrail Phantom uçucuları 1969 ile 1982 arasında 117 havada öldürme (aerial kill) başarısını gösterdi. Bu müthiş bir rakamdı.

İsrailli pilotlar F-4E versiyonu Phantom'un alçak irtifalarda çok iyi manevra yaptığını gördü, alçak irtifada agresif manevralar da yaptılar, hatta alçak irtifalarda ses duvarını da aştılar, bu varyantta mevcut modifiye edilmiş slatların da onlara büyük aerodinamik katkısı olmuştu.

F-4E 2020 Kurnass modernizasyon projesi ile İsrail F-4’lerini modernize etti ve onları F-15 ve F-16’lar ile değiştirene kadar etkin bir şekilde kullandı.

Akabinde İsrail Hava Kuvvetleri yoğun bir F-16 kullanıcısı da oldu, İsrail Hava Kuvvetlerine göre; F-16 gibi daha yeni 4. Nesil savaş uçakları daha yetenekli olsa da, F-4’e göre daha az çok yönlüydü. Onlara göre; "Hayalet'in yapamayacağı görev yoktu, eğer o’na doğru davranmazsan seni tekmeleyecekti ama doğru davranırsan seninle ciddi ilgileniyordu.”

1980'lerde USAF’ta yerini F-15 ve F-16 savaş uçaklarına bırakan F-4, sadece F-4G Wild Weasel ile görevine devam etti. Çöl Fırtınası Operasyonu'nda F-4G Wild Weasel düşmanın hava savunmasını bastırmak ve yok etmek gibi tehlikeli bir görevle görevlendirilmiş özel bir taarruz uçağı haline geldi. ABD Hava Kuvvetleri nihayet 1996'da Phantom'u savaştan tamamen emekli etti. Yine de F-4’ü, QF-4 hava hedefi uçağı olarak 2016'ya kadar uçurdu.

Türkiye, Yunanistan ve Güney Kore hala bir miktar F-4 kullanıyor. İronik bir şekilde, bugünün en fazla sayıda Phantom kullanıcısı İran'dır.

Türk F-4E Phantom II’ları, 3++ Nesil F-4/2020 Terminator Oldu... 

Türkiye, yapısal bütünlüğü en iyi durumdaki F-4E’lerini İsrail IAI ve Elbit firmaları ile modernize ederek 3++ nesil seviyesine çıkardı ve bu Phantom’ları “Terminator” olarak adlandırdı. Ancak, Türk Hava Kuvvetlerinde ve Türkiye’de F-4’ün en tercih edilen lakabı “Baba F-4’tür”. Türk Hava Kuvvetlerinin modernize ettirdiği F-4E Terminatörler AGM-142 Popeyes füzesi de taşıyabilmektedirler.

Modernize edilmiş bir F-4E/2020 Terminator, AGM-142 Popeye Füzesi ile...

Bu kadar Yoğun Phantom Aşkı Neden? 

Phantom'un bugün dünyada çok sayıda hayranı var. 1945'ten beri üretilen yüzlerce jet savaş uçağı tip’i arasında neden bu tip’e bu kadar yoğun sevgi var? Kanaatimizce; Phantom'un kalıcı popülaritesinin temel nedeni, işini iyi yapan garip ama cesur makineye duyulan hayranlık ve saygıdır. Tüm uçaklar tasarım aşamasında ve blueprint’lerinde iyi görünür ve hatta birçoğu ideal koşullar altında iyi çalışabilir. Ancak gerçek dünya koşulları nadiren idealdir ve tarih, savaş testinde başarısız olan estetik ve ideal tasarımlı uçaklarla doludur. F-4A, B, C, D, E, F, G, K, J... Phantom II; savaş tarihi testinden başarıyla geçmiş, saygıdeğer, gerçek bir hayalet, gerçek bir efsanedir. Phantom’a, o’nunla uçanlara ve o’nun uçuşunu destekleyenlere saygılar...

Hayalet Göklerde...