Dünyanın Başlıca Jet Uçağı Motoru Üreticileri

Dünya jet motorları pazarı, çoğunluğu batılı olan bir avuç oyuncunun hakimiyetindedir. Bunlar pazar payına göre ABD’den General Electric, Pratt & Whitney, İngiltere’den Rolls-Royce, Fransa’dan Safran’dır. 

Amerikan General Electric ve Fransız Safran'ın “CFM International”, Pratt & Whitney'in, Japon Aeroengine Corporation ve MTU Aero Engines of German ile “International Aero Engines”, Pratt & Whitney ve General Electric'in, Airbus 380 gibi uçaklar için çeşitli motorlar satan “Engine Alliance” adlarında, ortak girişim (joint venture) uçak jet motorları üretim şirketleri de vardır.

Uçak jet motoru imalatında Amerikan Honeywell Aerospace ve Rus NPO Saturn, MMPP Salyut ve Çinli Aero Engine Corporation of China (AECC) şirketleri gibi başka şirketler de vardır. 

Çoğu motor üreticisi hem sivil hem de askeri uçaklar için motorlar üretmektedir. En iyi motor üreticilerinden bazılarının ürün yelpazesine kısa bir göz atalım.

General Electric Aviation

GE Aviation şu anda turbofan motor pazarında en büyük paya sahip. Motor modellerinden bazıları CF6'yı içerir (Boeing 767, Boeing 747, Airbus A330'da mevcuttur, GE90 yalnızca Boeing 777'de mevcuttur. Genx, Boeing 747-8 ve Boeing 787 Dreamliner için geliştirildi ve Airbus A350 için önerildi).

Askeri havacılıkta GE motorları, ABD Hava Kuvvetleri'nin F-16 filosunun %80'ine güç sağlayan F110 da dahil olmak üzere birçok ABD askeri uçağına güç sağlıyor. F404 ve F414 motorları ABD Donanması'nın F/A-18 Hornet ve Super Hornet'ine güç veriyor. F404 aynı zamanda Hindistan'ın LCA Tejas'ında yer alıyor ve LCA Mk 2 için F414 seçildi. Rolls-Royce ve General Electric, F-35 Müşterek Taarruz Uçağına güç sağlamak için F136 motorunu ortaklaşa geliştiriyorlar ancak bu programın sonucu belirsiz.

Rolls-Royce

Şirket en çok RB211 (yüksek bypasslı turbofanlar) ve Trent serilerinin yanı sıra Airbus A320, McDonnell Douglas MD-90 ailesi ve Boeing 717 (BR700) için ortak girişim motorlarıyla tanınıyor. Rolls-Royce Trent 970'ler, Airbus A380'e güç veren ilk motorlardı.

Rolls-Royce’un jet savaş uçakları motorları arasında Panavia Tornado'da kullanılan RB-199 vardı. Ünlü itme vektörlü (thrust vectoring) Pegasus (Rolls-Royce'un devraldığı Bristol Siddeley tasarımı), Harrier "Dikine Kalkan" uçağın ve türevlerinin ana güç kaynağıydı.

Pratt & Whitney

Pratt & Whitney, pazar payında GE ve Rolls-Royce'un ardından üçüncü sırada yer alıyor. Artık Raytheon Technologies'in bir yan kuruluşudur. Pratt & Whitney'in uçak motorları hem sivil hem de askeri havacılıkta yaygın olarak kullanılmaktadır. Şirket, United Technologies ve Raytheon'un birleşmesinden sonra ana şirket çatısı altında kaldı.

P&W Motorları JT9D, Boeing tarafından orijinal Boeing 747 “Jumbo jet”e güç vermek üzere seçilme ayrıcalığına sahiptir. PW4000 serisi, JT9D'nin halefidir ve bazı Airbus A310, Airbus A300, Boeing 747, Boeing 767, Boeing 777, Airbus A330 ve MD-11 uçaklarına güç sağlar. PW4000, twinjetlerde kullanıldığında 180 dakikalık Uzatılmış İkiz Operasyonlar (ETOPS) için onaylanmıştır. PW4000'in 94 inç (2,4 m) fan çapına, Airbus A330 twinjet için özel olarak geliştirilmiş 100 inç (2,5 m) fan motoruna ve Boeing 777'ye güç sağlamak için tasarlanmış 112 inç (2,8 m) fan motoruna sahip üç çeşidi vardır.

Pratt & Whitney F119 ve onun türevi F135, sırasıyla ABD Hava Kuvvetlerinin F-22 Raptor'una ve F-35 Lightning II'ye güç veriyor. Rolls-Royce, F-35B modellerine STOVL özelliği sağlayan kaldırma fanından sorumludur. F100 motoru ilk olarak F-15 Eagle ve F-16 Fighting Falcon'da kullanıldı. Daha yeni F-15 Eagle ve F-16 Falcon’larda da GE F110 kullanılmaktadır. 

Safran Snecma

Snecma S.A. çok uluslu bir Fransız uçak ve roket motoru üreticisidir. Snecma, yalnız veya ortak olarak, sivil ve askeri hava taşıtları, fırlatma aracı (taşıyıcı roketler) ve uydular için motorlar tasarlar, geliştirir, üretir ve pazarlar. Şirket aynı zamanda havayolları, silahlı kuvvetler ve diğer operatörler için komple bir motor desteği hizmetleri sunmaktadır. Snecma, Safran SA'nın bir yan kuruluşudur.

Şirketin büyük sivil uçak motoru CFM International CFM56'dır. Snecma ve General Electric ortaklığıyla üretilen CFM56s, dünya genelinde 4.900'den fazla uçağa takat sağlamaktadır.

Snecma ayrıca General Electric CF6-80 ve GE90 programlarının ana ortağıdır. Snecma, General Electric ve Pratt & Whitney'nin 50/50 müşterek yönetime tabi ortaklığı olan Engine Alliance tarafından yönetilen Engine Alliance GP7000 programına katılarak son zamanlarda yüksek itkili turbofan segmentindeki varlığını artırdı. Bu motor, Airbus A380'e güç sağlamak için kullanılabilen iki seçenekten biridir. Şirket, Suhoy Superjet 100 için PowerJet SaM146 motorları sağlamak için NPO Saturn ile ortaklığa girdi.

Askeri motorlarının başlıcaları; SNECMA Atar, SNECMA M53, SNECMA M88’dir.

CFM International

CFM International, GE Aircraft Engines ile Fransız SNECMA arasındaki bir ortak girişimdir. Boeing 737, Airbus A340 ve Airbus A320 ailesi uçaklarda kullanılan çok başarılı CFM56 serisini yarattılar. CFM International ve CFM56 ürün serisinin adları, iki ana şirketin ticari motor tanımlamalarından türetilmiştir: GE'nin CF6'sı ve Snecma'nın M56'sı.

Sonuç:

Sektöre hâkim olan çok az sayıda büyük uçak motoru üreticisi var. Uçak motoru, çok yüksek irtifalarda ve çok yüksek hızlarda çalışması beklenen karmaşık bir makinedir. Bileşenleri yüksek dönüş hızlarına ve çok yüksek sıcaklıklara dayanmalıdır. Uçakların çoğunda motor güvenilirliğinin çok yüksek olması gerekir. Daha iyi menzil ve dayanıklılık için motorların yakıt açısından oldukça verimli olması ve harcanan yakıtla yolcu başına daha fazla mesafe sağlanması istenir.