F-22 Raptor, Dünyanın En İyi Savaş Uçağı mı?

F-22 Raptor Kaçıncı Nesil Uçaktır

Herkes herhangi bir savaş uçağını ele alabilir ve bunda diğer savaş uçaklarından üstün olan birtakım özellikler bulabilir. Günümüzde savaş uçaklarını takip eden birçok kişi, beşinci nesil savaş uçakları içinde açık ara en iyi uçak olarak F-22 Raptorı gösterme eğilimindedir. Gerçekten de bu uçak, dünyadaki en iyi thrust vector’e sahip olmasa da, yine de bu açıdan çoğu savaş uçağından üstün bir uçaktır. En yüksek sürate çıkamayabilir ama yeterince süratlidir. En modern sensör füzyonuna sahip olmayabilir ama görevlerini en iyi şekilde yapabilecek kadar iyi bir sensör füzyonuna sahiptir. Bu arada bu uçağın en iyi olduğu alanlardan biri de küçük bir kuş büyüklüğündeki radar kesit alanıdır. Nihayetinde, uçağın yeteneklerini içeren toplam paketi bir araya getirdiğinizde, F-22’ler, 1990’ların ürünü bir uçak olmasına rağmen, gökyüzündeki en iyi jettir dersek, itiraz eden pek olmayabilir. Peki gerçekte F-22, dünyanın en iyi savaş uçağı mıdır? 

F-22 Raptor öncelikle havadan havaya muharebe için tasarlanmış, hava üstünlüğünü kazanması için geliştirilmiş bir av önleme uçağıdır. Hatta daha iddialı söylemi olanlara göre bir hava hakimiyeti uçağıdır. Bunun anlamı, F-22’nin olduğu bölgede bir sinek dahi uçmaz, uçamaz. 

Hakikatte, gelişmiş düşük görünürlük (stealth) yetenekleri, süpersonik seyir hızı ve yüksek manevra kabiliyeti bu uçağın en belirgin, diğer uçaklara üstün gelmesini sağlayan en önemli özellikleridir. Halihazırda bu uçakla it dalaşından galip çıkabilecek kadar manevra yeteneği iyi olan başka bir uçağın olmadığı artık bir havacılık miti haline gelmiştir. Rus yapımı beşinci nesil savaş uçağı Su-57’ler gerçek manada havada yerlerini almaya başlayınca, manevra yönüyle bu uçak, F-22’nin ciddi bir rakibi haline gelebilecektir. Geciken bir program olarak Su-57’lerin şimdilik F-22’lere rakip olması söz konusu değildir. 

Geriye F-22’nin tek rakibi olarak, hava savaşında F-35’ler kalıyor ki, klasik hava muharebesi bağlamında, bu iki savaş uçağının da üreticisi Lockheed Martin, F-22 lehine sonucu ilan etmiş durumdadır. Firmaya göre F-35 en iyi ikinci hava üstünlüğü uçağıdır. Esasında bütün yönleriyle bir savaş uçağını değerlendirecek olursak, F-35 Lightning II, F-22 ile kıyaslandığında, toplam puanlamaya göre daha üstün bir uçak olarak ipi göğüsleyecektir. En azından ben böyle değerlendiriyorum. 

Öte yandan, her ikisi de, özünde Lockheed Martin tarafından geliştirilen gelişmiş beşinci nesil savaş uçaklarıdır. Her iki uçak da son derece yetenekli ve çoğunlukla benzer yeteneklerle donatılmış olsa da, farklı rollere hizmet ediyorlar ve farklı tasarım felsefelerine göre geliştirilmişlerdir.

F-22 Raptor vs F-35

F-22'nin art yakıcı (afterburner-AB) kullanmadan süpersonik süratlerde seyredebilmesi onu yakıt açısından daha verimli ve görünürlük açısından daha düşük görünürlüklü kılmaktadır. Bu yönüyle F-22, düşük radar kesitiyle uçuşlarını ‘sessizce’ icra edebilir ve düşman radarlarının kendisini tespitini zorlaştırabilir. Radarların geç veya hiç göremediği bir F-22, aynı zamanda çevikliğiyle, yüksek manevra kabiliyetiyle, düşman uçaklarına göre daha avantajlı bir konumda angajmanı kabul eder ve vurucu darbeyi indirecek bir pozisyon avantajıyla görevini başarıyla yapar, yapması beklenir. Bunu yaparken, sahip olduğu güçlü sensör paketi, F-22 pilotuna savaş alanının ayrıntılı bir resmini çıkarır ve füzelerini, gerektiğinde makineli topunu yüksek hassasiyetle kullanma imkânı sunar. Düşmanını alt edecek hava muharebesi manevralarını kolaylıkla yapabilmesi için, F-22’lerin kinematik performansı çok yüksek olacak şekilde bir gövde/kanat tasarımı ve güçlü motorlar seçilmiştir. 

Burada bol bol videolarını gördüğünüz veya bizzat gözünüzle şahit olduğunuz hava gösterilerindeki büyüleyici manevralardan bahsetmiyorum. Rus savaş uçaklarının düşük süratteki benzersiz, yavaş uçuş ve neredeyse bulunduğu noktadan geri dönebilecek kadar noktasal dönüş kutruna sahip olmasından hiç bahsetmiyorum. Bunlarla savaş kazanılsaydı, Rus uçaklarının önünde hiçbir uçak duramazdı. Burada dikkatinize sunmak istediğim yetenekler; F-22’lerin sahip olduğu, benzersiz transonik süratlenebilme özelliği ile 1.8 mach sürate bile kolaylıkla çıkabilme, bu arada 60.000 ft'de rahatça manevra yapabilme kabiliyetine sahip olmasından bahsediyorum. Bir karşılaştırma olması adına, F-22 dakikada 62.000 feet hızla tırmanabilirken, F-35’in dakikada ancak 45.000 feet süratle tırmanabildiğini bir kenara not etmek gerekir. Muazzam bir fark. 

F-22 pilotları, uçağın düşük görünürlük özelliğiyle birlikte üzerindeki sensörlerin desteğiyle elde edilen yüksek durumsal farkındalık yanında uçak üzerindeki radarın genellikle 150 mil uzaklıktaki hedefleri AWACS'tan daha önce tespit edebilecek kadar iyi olması sayesinde hedeflerini kolaylıkla bulup, imha edebiliyorlar. Düşman uçağına görünmeden gerisinde, saat altı istikametinde bir anda ortaya çıkıveren Raptor'un hava üstünlüğünü kolaylıkla tesis edebildiği, Red Flag benzeri tatbikatlar esnasındaki angajmanlarda sıklıkla görülmüştür. F-22'yi bu kadar ölümcül kılan kokpitine akan muazzam bilgi paketinin olması ve uçağın bir hedefe çok az veya hiç uyarı vermeden angaje olma yeteneğine sahip olmasıdır. Genel olarak bakıldığında, 1990’ların ‘sürat ve manevra, hava muharebelerini kazandırır’ anlayışı etrafında şekillendirilen F-22 tasarımı, uzun yıllar doğruluğunu ispatlayan ve bir bakıma bugün de geçerli olan bir tasarım olmuştur.

Nihayetinde F-22’nin sahip olduğu yetenek yelpazesi, dünyadaki tüm savaş uçakları karşısında (F-35 dahil) hava hava muharebesinde F-22’yi zorlu bir rakibe dönüştürmektedir. Ayrıca, çok iyi bir av önleme uçağı olsa da, F-22’ler kısmen hava yer taarruzlarında ve elektronik harp gibi destek görevlerinde de etkinlikle görev yapabilecek şekilde donatılmışlardır. 

F-22 Raptor Özellikleri

Bununla birlikte, F-22’lerin bir bombardıman uçağı olarak diğer benzeri savaş uçaklarından daha üstün olduğunu kimse iddia edemez. İdare edecek kadar hava yer görevlerinde başarılı olabilir. Oysa F-35 Lightning II hem havadan havaya muharebe, havadan yere taarruz ile istihbarat, gözetleme ve keşif (ISR) görevlerini, elektronik harp taarruzlarını başarıyla yerine getirmek için tasarlanmış çok rollü beşinci nesil savaş uçağıdır. Diğer hava platformlarıyla (insansız hava araçları dahil) karada ve denizde konuşlu silah ve sistemleriyle entegre bir ağ içinde birlikte görev yapabilecek şekilde, müşterek savaş uçağı olarak geliştirilmiştir. Modern hava harbinin gerekliliklerine en uygun uçak paketini sunan F-35’ler, F-22’lere nazaran bir üst noktaya daha yakın bir uçaktır.

F-22, gerektiğinde hava yer görevlerinde JDAM bombalarını atabilir ancak yük istasyonlarında taşıyabileceği mühimmat sayısı ve çeşitliliği, F-35’lere kıyasla daha sınırlıdır. F-35, JDAM yanında JASSM seyir füzesi ve LRASM gemisavar füzesi gibi standoff silahları da kullanabilen bir uçaktır. Özünde her iki uçak da belirli görev gereksinimleri için optimize edilmişlerdir. F-22 Raptor hava üstünlüğü görevlerinde öne çıkarken, F-35 Lightning II daha geniş bir yelpazedeki görevleri üstlenebilir, çok rollü operasyonları F-22’ye kıyasla daha iyi icra edebilir. Ancak, F-22'den teknolojik olarak daha gelişmiş olmasına rağmen, hava hava muharebelerinde F-22 karşısında, özellikle görüş içi mesafelerdeki angajmanlarda, F-35’in kazanma olasılığı daha düşük olacaktır. F-35, 1.6 mach’a kadar çıkabilirken, F-22’ler 2.2 mach azami sürate kadar çıkabilmektedirler. F-22, sahip olduğu iki motorun toplam 70.000 poundluk itki gücüyle, F35’in tek motorla elde ettiği 43.000 poundluk itki gücüne kıyasla, sahip olduğu yüksek enerji seviyesiyle birlikte daha fazla manevra kabiliyetine sahip bir uçaktır.

Bununla birlikte, it dalaşları; hava muharebelerinde artık sadece son çare, hayatta kalabilmek için zorunlu olarak girilen angajmanlar haline gelmiştir. Top Gun I ve II ile Hollywood tarafından sunulan hava muharebeleri artık neredeyse rafa kalkmak üzeredir. Modern hava muharebelerinde it dalaşlarına ihtiyaç pek kalmamıştır. Dolayısıyla, F-22’ye beşinci nesil özellikleriyle birlikte düşman uçakları karşısında üstünlük kazandıran, gerçekten de kimsenin göz ardı edemeyeceği yüksek manevra kabiliyeti, nihayetinde görüş ötesi angajmanlarda bir anlamı olmayan bir yetenektir. Pek yakın gelecekte görüş içi mesafelere muhtemel hiçbir uçak bir diğerine angaje olma fırsatı bulamayacaktır. Görüş içinde savaş kazanma, AIM-9X gibi IR füzelerini ateşleme ve/veya makinalı topun tetiğine basma döneminin sonuna geliniyor. Geleceğin savaş uçakları, ya görüş ötesinden tespit ettiği düşman uçağını vurarak angajmanı kazanmış olacaktır ya da düşmanını göremeden vurulmuş olacaktır. IR füzelere ve topa sıra gelmeden angajman sonlanmış olacaktır diye değerlendiriyorum. 

Dolayısıyla kâğıt üzerindeki eski moda performans rakamlarına bakıp, her durumda F-22’nin diğer uçaklara üstün geleceğine dair bir iddia içinde olmamak gerekir kanaatindeyim. Zira, görüş içinde çok iyi olan bir F-22, görüş ötesinde F-35’i zorlu bir rakip olarak karşısında bulduğunda, ‘üstünlüğünü’ kaybetme olasılığının oldukça yüksek olacağını iddia edebilirim. Başka bir deyişle, çoğu hava muharebesinde mesele, kimin kimi ilk gördüğü ve 120 mil menzile kadar uzun menzilli radar güdümlü havadan havaya füzesini ilk kimin fırlattığı, fırlatılan bir füzeye karşı en iyi korumaya kimin sahip olduğudur. Çoğu durumda bu, güçlü radar ve düşük radar kesiti (stealth) kombinasyonunda en iyisine sahip olanın kazanacağı bir hava muharebe oyunu olacaktır. Galip gelen bunu rakibini hiç görmediği çok uzun menzillerden atacağı füzeyle vurmak suretiyle yapacaktır. Tekrar altını çizmemde fayda var. Filmlerde yakın dövüş, it dalaşı sahnelerine yer veriliyor olması, havadaki savaşların it dalaşıyla neticeleneceği anlamına gelmemektir. Havada savaşlar kesinkes görüş ötesinden, 100 mil ve hatta daha uzaktan füzesini atabilecek yeteneklerle donatılabilen savaş uçaklarıyla kazanılabilecektir. Bunun için de uçağın yüksek manevra kabiliyetine sahip olmasından ziyade, uçağın çıkabileceği irtifa ve süratler, taşıdığı füzenin menzili, özellikleri, elektronik karıştırmaya karşı dayanıklılığı, füze terminal safhasının mümkün olduğunca büyük olması, bu füzeyi destekleyecek uçak radarının gelişmişliği, gelişmiş dost düşman tanıma sisteminin varlığı, ağ destekli harekât yeteneklerinin kullanımı, AWACS ve/veya uydu desteği vb. yetenekler daha öne çıkacağından, “füze-uçak-dış destek” kombinasyonunu kim daha iyi yapabiliyorsa, o taraf hava savaşlarını kazanmaya daha yakın olacaktır.

Bu açıdan bakıldığında, F-22 Raptor ve F-35 Lightning II'nin düşük görünürlük, sensörler, silahlar, menzil gibi özellikleri, birbirine benzer yetenekler olarak bu uçaklara kazandırılmıştır. Bir yönüyle, F-35 bazı frekanslarda F-22'den daha iyi düşük görünürlüğe sahiptir, ancak F-22, F-35'ten enerji seviyesi, sürat, manevra yönüyle daha üstündür. Öte yandan, HMCS (Helmet-Mounted Cuing System) F-35'in AIM-9X Sidewinder'ın HOBS (High Off-Bore Sight) özelliğini kullanarak uçağın burnundan uzaktaki hedeflere ateş etmesini sağlar. F-22'de bu özellik yoktur ancak maliyetine katlanan olursa şüphesiz bu uçağa da bu özellik kazandırılabilir. F-35’in öne çıkan DAS, IRST ve EOTS gibi yetenekleri, bu uçağa daha iyi füze veya diğer hava platformlarının tespit ve takibini, yüksek durumsal farkındalıkla görev yapabilmesini, uzun menzilliği sayısız mühimmatı kullanabilmesini sağlarken, bu yetenekler F-22’de ya yoktur ya da daha düşük versiyonlarını kullanmak durumundadır. Genel manada F-35 daha yüksek durumsal farkındalığa ve performansı daha yüksek bir radar paketine sahiptir. Bunlar da bu uçağı havadan yere görevlerde F-22’ye nazaran çok daha üstün bir platforma dönüştürmektedir.

F-22 Raptor Hangi Ülkelerde Var?

F-22 Raptor uçakları sadece ABD için üretilmiş beşinci nesil savaş uçaklarıdır. Dolayısıyla, İngiltere, Kanada, İsrail, Avustralya, Yeni Zelanda dahil ABD'nin çok yakın müttefiklerine bile bu uçağın satışı yapılmamış, satışı istenmemiştir. Bunun uçağın maliyetleri yönüyle bazı sıkıntıları beraberinde getirdiği de bir gerçektir.

Şunu da unutmamak gerekir: F-22'nin en büyük sorunu çok az sayıda üretilmiş olmasında saklıdır. Halihazırda 187 adet F-22, Amerikan Hava Kuvvetlerinde görev yapmaktadır. Uçağın üretimi durdurulmuştur. Yeniden F-22 üretimine başlamak gibi bir düşünce kimse tarafından gündeme bile getirilmemektedir. 1000’li rakamlara ulaşan çok rollü çok sayıda F-35 askeri uçak sektöründe hava üstünlüğünü kazanmış durumdayken, az sayıdaki F-22’nin askeri havacılıkta yakın gelecekte neredeyse esamesi kalmayacaktır. Bilindiği üzere, F-22, F-15A-D serisinin yerini almak üzere tasarlanmış bir savaş uçağıdır. F-15'in A varyantından D varyantına kadar olan varyantları da, tıpkı F-22 gibi, bir hava üstünlüğü uçağı olarak tasarlanmışlardı. Daha sonraki E-varyantı ise F-111'in yerini almak üzere tasarlanmış bir av bombardıman uçağı olmuştu. İlk F-15 varyantları gibi F-22 de öncelikle beşinci nesil yetenekleriyle birlikte havadan havaya muharebelerde üstünlük sağlamak üzere tasarlanmıştı. 

Sonuç olarak, F-22, 70'li yıllardaki F-15 ile hemen hemen aynı amaçlarla, sürat ve çevik faktörlerine dayanarak göklere hükmetmek üzere 90’lı yıllarda tasarlanmış bir savaş uçağıdır. İlave olarak bu uçak, düşük görünürlük, süper seyir, AESA Radar, thrust vektörü gibi daha gelişmiş teknolojilerle donatılmıştır. Bu da son derece manevra kabiliyeti yüksek ve çevik bir jetin 4. nesil tüm rakiplerinden daha iyi performans göstermesini sağlıyor. Ancak henüz F-22 ayarında olması beklenen Rus ve Çin uçakları rakip olarak bu uçağın karşısına çıkmadı. Yakın dönemde bu gerçekleştiğinde, F-22’nin beşinci nesil rakipleri karşısında da gerçekten dördüncü nesil rakipleri karşısında olduğu ölçüde başarılı olup olamayacağı bir merak konusudur. Belki de bunun farkında olan ve F-22’nin hava muharebelerinde Rus ve Çinli rakipleri karşısında yeterince başarılı olamayacağını öngören ABD; bu nedenle, şimdiden yeni nesil hava hakimiyeti uçağı olarak görmek istediği NGAD altıncı nesil savaş uçaklarının geliştirilmesine daha fazla ağırlık vermeyi gerekli görüyor olabilir. Amerikan Hava Kuvvetleri, son tahlilde, insansız hava araçları ve diğer savaş uçaklarıyla birlikte görev yapabilecek şekilde geliştirilmekte olan NGAD ile F-22’leri değiştirmeyi amaçlıyor.