F-35; 28 Yılda 1.7 Trilyon Dolarlık Fiyasko-35'e Dönüştü
F-35 programının tamamı, uçağın ömrü boyunca 1,7 trilyon dolara mal olacak. “Trilyon Dolar”, hayal gibi...Üstelik bu maliyet 2015’de 1.5 trilyon dolar olarak hesaplanıyordu. Programın maliyeti şimdiden öngörülen maliyetin 183 milyar dolar üzerinde artış göstermiştir.
Pentagon, düzinelerce teknik soruna ve gecikmeye, stratejik kaygılara ve ilk maliyet tahminini neredeyse iki katına çıkaran devasa maliyet aşımlarına rağmen; F-35 Müşterek Taarruz Uçağı programına sadık kaldı ve toplam 2457 uçağın inşaat maliyetini yaklaşık 500 milyar dolara çıkardı. Uçakların ömür boyu maliyeti ise 1,7 trilyon dolara kadar çıkıyor. Bu maliyet 2015’de inşa için 400 milyar dolar, ömür boyu maliyet için de 1.5 trilyon dolar olarak hesaplanıyordu.
F-35 Lightning II hayalet avcı uçağı artık benzersiz ama bir türlü kendini gösteremeyen kapasitesi ile değil ama ona yatırılan dolarları doymak bilmez iştahı ile yutmasıyla anılıyor. F-35’in namı bitmek tükenmek bilmeyen “dolar iştahı” ile yürüyor.
Projenin ilk safhalarda çok ilgi çekici olmasının bir nedeni, ABD içinde birçok eyalet ve projeye katılımcı ülkenin, projeden gelir ve iş üretimi payı alacağına güvenerek uçağa önemli miktarda yatırım yapmasıdır. Proje; müttefiklere ilk defa sunulan bir katılım ortaklığı modeliyle ekonomik açıdan çok cazip halde sunulmuştu ancak, 1995’de JSF (Joint Strike Fighter) olarak proje ortaklığı başlamış, uçak ilk uçuşunu 2006’da yapmış olmasına rağmen; proje bitmek bilmeyen aksaklıkları ile bugüne kadar devam etti.
Bu yıl; bir F-35 havada ciddi bir arıza yaptı ve pilotu uçağı havada paraşütle terk etti. Uçak havada kayboldu. Uçağın enkazı bulunamıyordu. ABD devleti halkın yardımını istemek zorunda kaldı. “Bir F-35 uçağımız havada kayboldu. Gören, duyan varsa lütfen bize bildirsin” diye anons yaptılar.
Uçağın enkazı Charleston Hava Üssü'nün yaklaşık iki saat kuzeydoğusunda bulundu.
"Bir F-35'i nasıl kaybedersiniz?" diye sordu bir Amerikan milletvekili. "Bu uçakta neden bir sinyal aktarma cihazı (transponder) yok, varsa niye çalışmıyordu, kayıp jetimiz bulabilir misiniz diye halkımıza nasıl sorabiliriz?” diye serzenişlerine devam etti milletvekili.
F-35 programı hakkında daha genel ve önemli bir soru daha sorulabilir:
Nasıl-olması gerektiği gibi performans sergileyemeyen-bir uçağa bu kadar çok para harcayabiliyorsunuz?
ABD tarihindeki en pahalı savunma projesi
Gelirinin büyük bir kısmını silahlı kuvvetlerine harcayan ve dünyanın en gelişmiş savaş gücüne sahip olduğu bilinen bir ülke için bu çok şey ifade ediyor.
Havada kaybolan uçak gibi tek bir uçağın tam değeri, konfigürasyonuna bağlı olarak yaklaşık 100-130 milyon dolar civarında.
F-35 programının tamamı, uçağın ömrü boyunca 1,7 trilyon dolara mal olacak. “Trilyon Dolar”, hayal gibi...Üstelik bu maliyet 2015’de 1.5 trilyon dolar olarak hesaplanıyordu. Programın maliyeti şimdiden öngörülen maliyetin 183 milyar dolar üzerinde artış göstermiştir.
Evet yıllar geçtikçe maliyet de artıyor ama aslında tam tersinin olacağı hep söylenmişti. Üstelik önümüzdeki dönemde uçağın; motoru büyük ve çok pahalı bir model yükseltmeye tabi tutulacak, bir sonraki safhada da yeni bir motor tasarlanacak, uçak üzerindeki çok fazla aviyonik sistemin soğutma işlemini yapan havalandırma sistemi tamamen yeni tasarım ile değiştirilecek, uçağın uçuş kontrol yazılımı tamamen güncellenecek ve geliştirilecek, kompozit yapısal kaplama malzemeleri sürekli sıkıntı yaratıyor, hatta bir üretici ile bu konuda mahkemelik olundu, v.d.
Uçağın sorunları bitmiyor, yeni uçak sistemlerinde bir “bathtub curve” olur, başlangıç safhalarında problemler hep yüksek olur diyeceğiz ama hangi başlangıç safhasından bahsedeceğiz? Uçağın tasarımı 28 yıl önce başladı (aslında daha öncesi de var, ancak o dönemler konseptsel tasarımlarla geçti), küresel F-35 filosu toplam 721.000 uçuş saatini aştı ve 17 ülkeyi ve üç ABD hava gücünü kapsıyor.
F-35'ler 17 yıl önce uçmaya başladığından bu yana; 965'ten fazla F-35 kullanıcılarına teslim edildi ve 430.000'den fazla sorti tamamlandı.
Ancak; dünya F-35 filosunun faaliyet oranı %50, yani iki uçaktan birisi arızalı ve uçamıyor, üstelik sistemlerinin bir çoğu da istisnai durumda (faal olmayan sistemler ile uçuşa çıkılıyor). Uçağın operasyonel etkinliği meçhul ve bugüne kadar herhangi bir gerçek harekat başarısı yok. Yani F-35 henüz “mücadelede kendini kanıtlamış/combat proven” bir uçak değil.
F-35 tam bir “"Boondoggle” projedir
New York Times; F-35 programını tanımlamak için "boondoggle (gereksiz, savurgan veya hileli bir proje)" kelimesini kullandı. Ancak ABD hükümetinin programa bağlı kaldığını da ekledi.
ABD hemen hemen her müttefikine F-35 satıyor ve satacak. Bu uçak envanterinde F-16, F-18, F-15, Tornado, EF Typhoon vd. olan ABD müttefikleri tarafından satın alınıyor, alınacak. Ancak, gerek uçağın lojistik destek modeline ve gerekse uçağın kendisine olan güven sürekli erozyona uğramakta, kullanıcılar sürekli hayal kırıklığı yaşamaktadırlar.
Uçak uzun süredir özellikle ABD camiasında Fiasco-35 olarak da tanınmaktadır.