Geleceğin Zeplinleri Hibrit Hava Araçlarıyla Yolculuğa Hazır mısınız?
Önümüzdeki birkaç yıl içinde bölgesel yolcu uçakları ve hatta dar gövdeli yolcu uçaklarına benzer fonksiyonları yerine getirebilecek çok sayıda hibrit hava aracının devreye girmesi bekleniyor. Ayrıca hibrit hava araçlarının; kargo taşımacılığında uzak bölgelere normalde karayolu ve mevcut diğer hava araçlarıyla sağlanan kargo hizmetinden çok daha düşük fiyatlara kargo taşımacılığı yapabileceği, alternatif bir hava aracı olacağı dile getiriliyor.
Hibrit hava aracı (HHA) (Hybrid Air Vehicle-HAV) çalışma prensibi, mevcut hava araçlarının bir bileşkesi gibi görünüyor. HHA’lar kaldırma gücünü; aerodinamik kaldırma (bir uçak gibi), gaz etkisi (zeplin) ve vektörel itki (helikopter benzeri) kombinasyonundan elde eden hava araçlarıdır. Bir başka deyişle hibrit bir hava aracı veya gemisi, kaldırma kuvvetinin bir kısmını havadan hafif (Lighter than Air-LTA) bir hava gemisi olarak ve bir kısmını da havadan ağır bir aerodinamik kaldırma kuvvetinden elde eden motorlu bir hava aracıdır.
Örneğin bu tür hava araçlarından Hava Gemisi Bouyancy, Lockheed Martin üretimi hibrit hava gemisidir. Seyir sürati 60 K’tır. 1.400 nm kadar menzillerde 19 yolcuya kadar ulaşım hizmeti verebiliyor. Önümüzdeki birkaç yıl içinde bölgesel yolcu uçakları ve hatta dar gövdeli yolcu uçaklarına benzer fonksiyonları yerine getirebilecek çok sayıda hibrit hava aracının devreye girmesi bekleniyor. Ayrıca hibrit hava araçlarının; kargo taşımacılığında uzak bölgelere normalde karayolu ve mevcut diğer hava araçlarıyla sağlanan kargo hizmetinden çok daha düşük fiyatlara kargo taşımacılığı yapabileceği, alternatif bir hava aracı olacağı dile getiriliyor. Bir dönem Almanların başı çektiği zeplinlere benzer bir görünümü olsa da, yeni teknolojilerin uyarlandığı bu günümüzün ‘zeplin’ tipindeki hava araçlarının zeplinlere göre çok daha geniş bir spektrumda hizmet vereceği öngörüleri paylaşılıyor.
Şimdilik bölgesel hava yolu taşımacılığı veya yolculukları için alternatif bir hava aracı olma yolunda hibrit hava araçları ilerliyor. Bu konuda öncü adımlar da atılıyor. Örneğin İngilizlere ait Hybrid Air Vehicles (HAV) firması ile İspanyol bölgesel havayolu şirketi Air Nostrum geçenlerde bir sözleşmeye imza attılar. 15 Haziran 2022'de duyurulan anlaşma, hibrit hava araçları ticaretinde ilk satış olarak dikkat çekti. Air Nostrum, satın alacağı 100 koltuk kapasiteli 10 adet Airlander 10 ismi verilen hibrit hava gemisiyle bölgesel hava yolu taşımacılığı yapmayı planlıyor. Air Nostrum köklü bir şirket. Havayolu taşımacılığında 30 yıla yakın işletme tecrübesi var. Sahip olduğu 53 adet bölgesel yolcu uçağıyla, Avrupa ve Kuzey Afrika’daki toplamda 7 ülke arasında 120 noktaya yolcu/kargo taşımacılığı yapıyor.
HAV, hibrit uçak alanında dünya lideri olduğunu iddia eden bir hava aracı üreticisidir. Şirket bugüne kadar Airlander 10 prototipiyle 7 adet test uçuşunu ve bununla eşgüdümlü olarak yüzlerce saatlik simülasyon uçuşunu gerçekleştirdi. Bu testler, uçağını performansını, planlanan yeteneklere ne ölçüde erişilebildiğini ve kilit sistemlerinin havada güvenilirliğini ortaya koydu. EASA, Eylül 2018'de HAV'a Tasarım Organizasyonu Onayı (DOA) verdi. Bu HAV üretimi hava araçları için önemli bir güvenirlik göstergesi anlamına geliyor. EASA’dan sonra İngiltere Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü de bu ülkedeki yetkili otorite olarak HAV’a Üretim Organizasyonu Onayını (POA) verdiğini ilan etti. Böylece HAV, tasarım ve üretim için Airlander 10’a yoğunlaşmaya başladı.
Airlander, geleneksel silindirik hava gemilerine benzeyen, farklı olarak kompozit esnek yapısal malzemeden üretilen bir gövdeye tasarımına sahiptir. Balonlara benzer bir yapıda kaldırma gazı olarak helyumdan yararlanan şişirilebilir gövdeli bir hava aracından bahsediliyor. Daha önce denenen ve kanıtlanmış havacılık teknolojilerinin bir kombinasyonu devreye sokulmuş. Airlander ayrıca uçaklar, helikopterler veya V-22 Osprey gibi yeni nesil dikey iniş kalkış yapabilen hava araçlarında kullanılan teknolojilerden de yararlanıyor. Diğer hava araçlarına benzer şekilde, Airlander da kalkış ve seyir için thrust vektörlü itki sistemini kullanıyor. Kompozit sert yapısal malzemelerden yararlanıyor. Airlander’da, dijital motor kontrol düzenekleri yanında sofistike aviyonikleri standart donanım olarak devreye sokuluyor. Tüm bunlar Airlander'ı hava taşımacılığında oyunun kurallarını değiştiren yeteneklere sahip, son teknolojilerle donatılmış bir hava aracı haline getiriyor.
HAV yapımı, dizel motorlarla çalışan pervaneli hava gemilerinin; Air Nostrum Grubunun mevcut uçak filosunu çeşitlendirmesi yanında zararlı emisyon salınımını da mevcut salınımın onda birine düşürmesi bekleniyor. Air Nostrum üst yönetimi, firmanın hava yolu taşımacılığında karbondan arınma hedefine ulaşmasında önemli bir kilometre taşı olduğunu düşünerek böyle bir anlaşmaya imza attığını ifade ediyorlar. Avrupa’da, Fransa, Danimarka, Norveç, İspanya ve İngiltere gibi ülkeler iç hat ve kısa mesafeli uçuşların karbonsuzlaştırılması için iddialı zorunluluklar getirmeye başladılar. Bu yönüyle bile yakında devreye sokmayı planladığı elektrikli motorlarıyla, Airlander tercih edilen bir hava aracı haline gelebilir.
İngiltere’nin Güney Yorkshire bölgesinde fabrikasını kuran HAV, 2012 yılından bu yana geliştirmekte olduğu hibrit zeplin Airlander 10; pistlere ihtiyaç duymayan, sudan iniş ve kalkış yapabilen, pnömatik kızakla donatılmış modeli olarak tanıtılıyor. Dört adet Thielert Centurion dizel motordan güç alan bu yeni tip hibrit hava aracı 3.900 kilometre (2.400 mil) uzaklığa kadar yere hiç inmeden ulaşabiliyor. Airlander 10, 14.000 kilograma (30.000 libre) kadar kargo yükü veya yolcu taşımacılığı yapabiliyor. Daha gelişmiş bir versiyon olması planlanan Airlander 50, yaklaşık 50 tonluk taşıma kapasitesiyle havayolu taşımacılığında ciddi bir potansiyeli olan uçak olarak hibrit hava araçlarının yaygınlaşmasına hizmet edeceği öngörülüyor.
Anlaşmaya göre ilk hibrit hava aracı 2027 yılında Air Nostrum’a teslim edilecek. Şimdilerde HAV ile yeni bir anlaşmaya imza atan Air Nostrum, 10 uçaklık siparişini 20 uçağı çıkardı. Hibrit hava araçlarının kullanıcıya sunduğu faydalar arasında çok düşük yakıt tüketimi, büyük ekolojik ve ekonomik faydalar sağlaması; karada ve suda kalkış ve iniş yapabilmesi ve yüksek operasyonel kolaylıklar getirmesi sayılıyor.
İspanya’da faaliyet gösteren Air Nostrum’la eş zamanlı olarak bu şirketin iştiraklerinden biri olan Malta konuşlu Mel Air’in de hibrit hava araçlarını kullanması düşünülüyor. Mel Air; Akdeniz'deki merkezi konumu sayesinde Malta takımadaları içindeki nispeten kısa rotaların yanı sıra Malta'yı Sicilya, İtalya anakarası ve Kuzey Afrika'ya bağlayan rotalarda hava gemilerini işletmeyi planlıyor.
Türkiye’de henüz hibrit hava araçlarına yönelik bir yatırım yapılmadığını biliyorum. Bu bakir alanda özellikle bölgesel yolcu uçağı ebatlarında bir üretim Türk havacılık ve uzay sanayisi şirketleri tarafından da ilerde planlamaya alınmalıdır diye değerlendiriyorum. İHA teknolojisinde olduğu üzere henüz emekleme aşamasındaki hibrit hava araçları üretiminde de dünyanın önde gelen ülkeleri arasına adımızı yazdırabileceğimizi öngörüyorum.
Kaynakça
Miquel Ros, Aerotime Hub, “Air Nostrum doubles Airlander 10 airship order, plans Malta base”, 9 April 2023, https://www.aerotime.aero/articles/air-nostrum-doubles-airlander-10-airship-order-plans-malta-base
Gabriele Petrauskaite, Aerotime Hub, “Spanish airline Air Nostrum to become launch customer for Airlander 10”, 15 June 2022, https://www.aerotime.aero/articles/31317-air-nostrum-to-buy-10-hybrid-airlander-airships
Hybrid Air Vehicles, Airlander 10, https://www.hybridairvehicles.com/our-aircraft/airlander-10/