Gururluyuz, F-16'ları Vermeyen Amerika'dan, F-16 Fiyatına, F-16 Pilotunu Uzaya Gönderiyoruz

İnsanlı uzay uçuşları, uzaya insan göndermek, Ay’a ayak basmak, Mars’a yolculuk, kısacası uzay seyahatleri insanların kâinatı keşfetme, derinlemesine öğrenme merak ve isteğinin dışavurumu olarak görülüyor. İlk yapay uydunun 1957 yılında uzaya fırlatılmasından bu yana astronotlar ve kozmonotlar, dünyanın uydusu Ay’a seyahat edip güneş sistemini ve uzayı incelerken, bu sayede şimdiye kadar binlerce gezegen ve yıldızın keşfedilmesinde öncü bir rol oynadılar.

NASA’ya göre uzay araştırmaları, gelecek nesillere ilham vermek, çığır açan keşifler yapmak ve yeni fırsatlar yaratmak için dünyayı birleştiriyor. Bununla birlikte uzaya gitmek, uzaya insan göndermek, Soğuk Savaş döneminin bloklar arası başlıca rekabet alanları arasında yer alıyordu. Bu manada iki rakip blok arasında uzay yarışı başladığında, 12 Nisan 1961 tarihinde uzaya ilk insanı gönderen Sovyetler Birliği, Batı Blokuna karşı göreceli bir üstünlük elde etmişti. 

Uzaya İlk Çıkan İnsan, Rus Kozmonot Yuri Gagarin

ABD karşısında 1950’li yıllardan itibaren uzay yarışını önde götüren Sovyetler, atmosferin dışına çıkan ilk insanın da bir Sovyet vatandaşı olmasını sağladılar. 12 Nisan 1961 tarihinde dünyanın etrafını 108 dakikada dolaşan Rus kozmonot Yuri Gagarin, böylece insanlık tarihinde uzaya çıkan ilk insan oldu. Ardından çok geçmeden ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) da 5 Mayıs 1961 tarihinde, "Freedom 7" göreviyle astronot Alan Shepard'ı uzaya göndermek suretiyle Sovyetlerin gerisinde kalmadıklarını dünyaya gösterdiler.

Böylece dönemin iki süper gücü arasında uzay yarışı başlamış oldu. Sovyetler Birliği, 6-7 Ağustos 1961 tarihlerinde Vostok 2 göreviyle Gherman Titov'u uzaya gönderdi ve Titov, bir günden fazla uzayda kalan ilk insan oldu. ABD kanadında John Glenn, "Friendship 7 Mercury" uzay aracıyla 20 Şubat 1962 tarihinde dünya yörüngesine girebilen ilk Amerikan astronotu oldu. Walter Schirra Jr, 3 Ekim 1962 tarihinde 9 saat 13 dakika ile ABD'nin en uzun uzay uçuşunu gerçekleştirdi. 15-16 Mayıs 1963 tarihlerinde ise L. Gordon Cooper Jr, bir günden fazla uzayda kalan ilk Amerikalı oldu. Joseph Walker ise 19 Temmuz 1963 tarihinde uzay aracıyla yörünge ötesine, uzaya uçan ilk insan oldu.

Uzaya İlk Çıkan Kadın, Rus Kozmonot Valentina Tereshkova

Sovyetler; Vostok 6 göreviyle 14-19 Haziran 1963 tarihleri arasında Valentina Tereshkova'yı ilk kadın kozmonot olarak uzaya gönderme başarısını gösterdiler. Aynı tarihlerde Valery Bykovsky, en uzun süreli bireysel uçuşu gerçekleştiren kişi oldu.

İlk uzay yürüyüşünü Rus Kozmonot Aleksey Leonov yaptı

Pavel Belyayev ve Aleksey Leonov'un 18-19 Mart 1965 tarihlerinde yaptıkları uçuşta Leonov, uzay yürüyüşü yapan ilk insan olarak tarihe geçti. Gemini IV görevinde yer alan NASA astronotu Edward White, 3 Haziran 1965 tarihinde uzay yürüyüşü yapan ilk Amerikalı olarak kayıtlara geçti.

Neil Armstrong, Ay'a ayak basan ilk insan oldu

ABD, 20 Temmuz 1969 tarihinde Apollo 11 ile Neil Armstrong, Edwin Aldrin ve Michael Collins'i Ay'a yolladı. Armstrong Ay'a ilk ayak basan insan oldu ve ardından Aldrin geldi.

Rus kozmonotlar Vladimir Dzhanibekov ve Oleg Makarov, 10-16 Ocak 1978 tarihleri arasında uzayda bulunurken, uzaya gittikleri araçtan farklı bir araçla dünyaya dönen ilk insanlar oldular. 

Türkiye’nin İlk Uzay Yolcusu Alper Gezeravcı’dan 46 Yıl Önce, Sovyetler Çek Kozmonotu Uzaya Taşıdı

Axiom 3 Misyonunu ABD'nin Florida eyaletindeki Kennedy Uzay Merkezi'nden 18 Ocak Perşembe günü saat 01.11 itibariyle bir Türk vatandaşı, F-16 pilotu Alper Gezeravcı uzay seyahatine çıkıyor. Böylece Türkiye’nin ilk astronotu olacak olan Alper Gezeravcı’nın, Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS – International Space Station) 14 gün kalması planlanıyor. Gezeravcı’nun bulunduğu Ax-3 misyonunun  fırlatışında, Elon Musk’ın sahibi olduğu SpaceX’in Falcon 9 roketi ile kullanılıyor. Crew Dragon adlı uzay aracının taşıyacağı 4 kişilik mürettebat, planlamaya göre, 1.5 gün sürecek yolculuk sonunda, 19 Ocak 13.15’te Uluslararası Uzay İstasyonu’na kenetlenecek. Uzay aracının komutanı, 6’ncı uzay uçuşunu yapacak olan İspanyol Michael Lopez-Alegria. İkinci uzay uçuşunu gerçekleştirecek olan İtalyan Walter Villadei de uzay aracının pilotu olacak. Alper Gezeravcı, 1 numaralı “Görev Uzmanı” olarak tarihe geçerken; “Görev Uzmanı 2” de İsveçli Marcus Wandt olacak.

Milli Uzay Programı kapsamında "ilk insanlı uzay misyonu" hedefini gerçekleştireceği açıklanan Gezeravcı’nın uzay seyahatini Türkiye adına bir yönüyle sembolik bir olay olarak görüyorum. Bununla birlikte Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih KACIR’a göre; “Bu tarihi görev, Türkiye'nin uzay bilimi çalışmalarında önemli bir kilometre taşı olmanın yanı sıra, gelecek nesiller için de büyük bir ilham kaynağı olacak." Anlaşılan uzay çalışmaları için motivasyonu artırması bekleniyor.

Bununla birlikte Türk Devleti’nin 55 milyon USD ödeme yaparak uzaya birisini göndermesinin kime ne yararı olacak bilemiyorum. Artık bir anlamı olmayan, sıradan bir uzay yolculuğu için devletin kasasından neredeyse bir F-16 fiyatına bir F-16 pilotunu uzaya göndermek, herhalde Türkiye’ye Bakan KACIR’ın söylediğinden daha da önemli görülüyor, büyük bir ‘kazanım’ sağlaması umuluyor. 

14 günlük süre zarfında, Türkiye Uzay Ajansı (TUA) ve TÜBİTAK Uzay uzmanlarından oluşan bir komisyonca belirlenen ve aralarında kanserden bağışıklık hücrelerine, alglerden propolise kadar literatüre katkı sağlayacak çalışmaların bulunduğu 13 deney uzayda gerçekleştirilecek. Herhalde beklenen kazanım bu deneylerin çıktıları olacak. Değilse bu parayı uzay projeleri için harcamak, uzay yeteneklerimizi geliştirmek için bu parayı kullanmak daha akıllıca olurdu diye değerlendiriyorum.

Bizden çok önce, bazı milletler de kendi vatandaşları arasından birilerini uzaya gönderme konusunda isteklilik gösteriyorlardı. Bunun üzere, 46 yıl önce, Sovyetler Birliği, farklı milletlerden kozmonotların da Sovyet uzay araçlarında uzay seyahatine çıkmalarına olumlu yaklaşım sergiledi. Bu kapsamda o yıllarda bir Sovyet peyki olan Çekoslovakya’dan görevlendirilen ilk Çek kozmonot Vladimir Remek, 2-10 Mart 1978 tarihleri arasında uzaya gitme şansını yakalayan kişi olmuştu. Ardından Polonyalı Miroslaw Hermaszewski ve Alman Sigmund Jahn da 1978 yılında uzaya giden kozmonotlar arasında yer aldılar.

Küba'dan Arnaldo Tamayo Mendez 1980 yılında, Moğolistan'dan Jugderdemidiin Gurragcha ve Romanya'dan Dumitru Prunariu 1981 yılında uzaya gittiler. Jean-Loup Chretien ise 24 Haziran-2 Temmuz 1982 tarihleri arasında uzay yolculuğuna çıkan ilk Fransız astronot oldu.

İlkler konusunda Amerikalılar genelde Ay’a ayak basma hariç, Rusların ardından gelme eğiliminde oldular. Örneğin, Sally Ride, uzaya ilk giden Rus kadın kozmonottan tam 20 yıl sonra, 18-24 Haziran 1983 tarihleri arasında uzaya giden ilk Amerikalı kadın oldu. 

Batı Avrupa’dan İlk Defa 1983 Yılında Amerikan Uzay Gemisiyle Uzaya Astronot Gönderildi

Guion Bluford, 30 Ağustos-5 Eylül 1983 tarihileri uzaya giden ilk Afro-Amerikalı oldu. Ulf Merbold ise 28 Kasım-8 Aralık 1983 tarihleri arasında uzaya giden ilk Avrupa Uzay Ajansı (ESA) astronotu olarak tarihe geçti.

Bruce McCandless, 3-11 Şubat 1984 tarihleri arasında uzayda bulunduğu dönemde, güvenli bir şekilde kendini araca bağlamadan ilk uzay yürüyüşünü yapan kişi oldu. 5-13 Ekim 1984 tarihleri arasında uzaya giden Marc Garneau, ilk Kanadalı astronot olurken, Kathryn Sullivan, uzay yürüyüşü yapan ilk Amerikalı kadın oldu.

Jake Garn ise 12-19 Nisan 1985 tarihleri arasında uzaya giden ilk siyasetçi olarak tarihe geçti. Rus kozmonot Svetlana Savitskaya, 19-27 Ağustos 1982 tarihleri arasında Soyuz T-7 ile uzaya giden ikinci kadın olurken, aynı zamanda 17-29 Temmuz 1984 tarihleri arasında Soyuz T-12 görevi esnasında uzay yürüyüşü yapan ilk kadın olarak da tarihe geçti. Hindistan'dan Rakesh Sharma, 1984 yılında ve Suriye'den Muhammed Faris 1987 yılında uzaya giderek kendi ülkeleri adına bir ilke imza atmış oldular.

ABD de, Sovyetlerin yaptığı gibi, farklı milletlerden astronotların da uzaya gitmelerine destek oldu. Bu kapsamda Amerikan uzay araçlarıyla Suudi Arabistan'dan Selman el-Suud ve Hollanda'dan Wubbo Ockels 1985 yılında uzaya gittiler. Yine aynı yıl Rodolfo Neri Vela, uzaya giden ilk Meksikalı astronot olurken, 1986 yılının Ocak ayında Bill Nelson, uzaya giden ilk kongre üyesi olarak tarihe geçti.

Abdul Ahad Mohmand, 27 Ağustos-7 Eylül 1988 tarihleri arasında uzaya giden ilk Afgan ve Akiyama Toyohiro ise 10 Aralık 1990 tarihinde uzaya giden ilk Japon astronot oldular. Helen Sharman, 26 Mayıs 1991 tarihinde uzaya giden ilk İngiliz astronot ve Franz Viehböck ise 19 Ekim 1991 tarihinde uzaya giden ilk Avusturyalı astronot olarak kendi ülkelerinin gururu oldular.

İlk Kanadalı ve kadın astronot Roberta Bondar, Belçikalı Dirk Frimout, İsviçreli Claude Nicollier ve İtalyan Franco Malerba 1992'de uzaya giderek isimlerini tarihe yazdırdı. Mae Jemison, 12-20 Eylül 1992 tarihlerinde uzaya giden ilk Afro-Amerikalı kadın astronot olarak tarihte yerini aldı.

Rusya Federasyonu, Sovyetler Birliği’nin Dağılması Sonrasında da Uzay Çalışmalarını Sürdürdü

Sovyetler Birliği'nin 26 Aralık 1991 tarihinde dağılmasının ardından Rusya; ilk uzay uçuşunu 17 Mart 1992 tarihinde başarıyla gerçekleştirdi. Bu arada Rusya'nın 4 Ekim 1994 ile 22 Mart 1995 tarihleri arasında yaptığı uzay uçuşunda görev alan kozmonot Ygelena Kondakova, uzayda en uzun süre kalan kadın olarak tarihe geçti.

Soğuk Savaş Sonrasında Uzayda Rus-Amerikan Ortaklığı Başladı

Norman Thagard, 14 Mart-7 Temmuz 1995 tarihleri arasında Rus uzay aracında uzaya giden ilk Amerikalı oldu. Kozmonot Sergey Krikalyov ise 3-11 Şubat 1994 tarihleri arasında ABD uzay aracıyla uzaya çıkan ilk Rus olarak tarihe geçti.

Thomas Reiter, 3 Eylül 1995-26 Şubat 1996 tarihleri arasında bulunduğu uzay görevinde, uzay yürüyüşü yapan, iki Almanya’nın birleşmesi sonrasında uzaya çıkan ilk Alman astronotu oldu. Uzaya çıkan ilk Alman ise, 1978 yılında uzay boşluğuyla buluşan Doğu Alman Sigmund Jahn’dı. 

 Claudie Andre-Deshays, 2 Eylül 1996 tarihinde uzaya giden ilk Fransız kadın ve Ivan Bella ise 28 Şubat 1999 tarihinde uzaya giden ilk Slovak astronot oldular. Mark Shuttleworth, 25 Nisan-5 Mayıs 2022 tarihleri arasında uzaya giden ilk Güney Afrikalı astronot olarak tarihe geçti. Mukai Chiaki, 8-23 Temmuz 1994 tarihleri arasında ilk Japon kadın astronot oldu.

İsrail’e Uzaya Çıkma Sırası Ancak 2003 Yılında Gelebildi

Ilan Ramon ise 6 Ocak-1 Şubat 2003 tarihleri arasında ilk İsrailli astronot olarak tarihte yerini aldı.

Çin Bir İlke İmza Atıyor, Uzaya Çıkıyor

Yang Liwei, Shenzhou 5 göreviyle 14 Ekim 2003 tarihinde uzaya giden ilk Çinli astronot olarak tarihe geçti. Shenzhou 6 ile Fei Junlong ve Nie Haisheng, 12-16 Ekim 2005 tarihleri arasında uzaya gittiler ve Çin'in uzaya ilk iki kişilik uçuşunu gerçekleştirmiş oldular.

Zhai Zigang, Shenzhou 7 ile 25-28 Eylül 2008 tarihleri arasında uzayda yürüyen ilk Çinli astronot oldu. Bu arada Liu Yang, 16-20 Haziran 2012 tarihleri arasında uzaya giden ilk Çinli ve kadın astronot olarak tarihte yerini aldı.

17 Haziran-17 Eylül 2021 tarihleri arasında uzayda bulunan Nie Haisheng, Liu Boming ve Tang Hongbo’dan oluşan üç astronot, Çin'in Tiangong Uzay İstasyonu'nun ilk mürettebatları oldu. 15 Ekim 2021-16 Nisan 2022 tarihleri arasında uzayda bulunan Zhai Zhigang, Wang Yaping ve Ye Guangfu, Shenzhou 13/Tiangong uzay aracıyla Çin'in, 182 günle en uzun uzay uçuşunu gerçekleştiren astronotlar oldular.

Hindistan Geçen Yıl İlk Defa Ay’a Uzay Aracı Gönderdi

Hindistan Uzay Araştırmaları Organizasyonu'nun (ISRO) 14 Temmuz 2023 tarihinde Ay'ın güney bölgesine gönderdiği Chandrayaan-3 (Hintçede 'ay aracı' demek) uzay keşif aracı 23 Ağustos 2023 tarihinde başarılı bir şekilde Ay’ın yüzeyine yumuşak bir iniş yaptı. Böylece Hindistan, ABD, Sovyetler ve Çin'in ardından Ay'a ayak basan dördüncü ülke oldu. Bu olay, Hindistan açısından artan küresel etkisinin bir göstergesi olarak gösteriliyor. Nitekim, Hindistan Başbakanı Modi, Chandrayaan-3'ün Ay’a inişini “yeni Hindistan'ın zafer çığlığı” olarak nitelemişti. Chandrayaan-3 Misyonu 6 milyar rupiye (73 milyon dolar) mal oldu. Yani biz dört kişilik bir uzay aracında 55 milyon dolara bir kişiyi göndermeye çalışırken, Hindistan 73 milyon dolar harcamayla Ay’a uzay aracı indirebiliyor. Hindistan’ı alkışlıyorum. Doğru yoldalar. 

Sonuç

Geçmişte denizlere hâkim olmayan bir milletin dünya gücü olması mümkün değildi. Günümüzde deniz boyutunun yerini uzay boyutu almak üzeredir. Yıldızlar, uzayın derinlikleri insanlarda hep merak uyandırmıştır. Hatta ışığından başka bir şey bilmedikleri yıldızlara bakarak, gelecekte ne olacağını yıldızların söylemekte olduğuna inananlar olmuştur. 

F-16 pilotu Alper Gezeravcı’ya uzay seyahati bileti satın alan devletimiz, yarın 17 Ocak’ta, eğer yine bir erteleme olmazsa, uzaya ilk Türk vatandaşını gönderiyor. Neredeyse bir F-16 uçağı fiyatına satın alındığı söylenen bir uzay biletinden bahsediyoruz. Ruslardan ve Amerikalılardan sonra, 46 yıl önce ilk defa üçüncü bir milletin üyesi, bir Çek kozmonot, Sovyet uzay aracıyla uzaya çıkmıştı. O günden bu yana 46 ülke kendi vatandaşlarını Amerikan ve Sovyet (Rusya) uzay araçlarıyla uzaya göndermiş. 46’ncı ülke kardeş Pakistan. Biz Çeklerden 46 yıl sonra, 47’inci ülke olarak aramızdan birini yarın uzaya gönderiyoruz. 

2022'de Mısır adına Sara Sabry, 2023'te Antigua ve Barbuda adına Keisha Schahaff ve Anastatia Mayers, yine 2023'te Pakistan adına Namira Salim, 2024’de Türkiye adına Alper Gezeravcı uzaya gitti demek için mi? Karayiplerde bir ülke olan Antigua ve Barbuda’dan sonra bir Türk vatandaşını uzaya gönderdik diye milletçe gurur duymamız mı bekleniyor? Keşke 17 Ocak’ta kendi uzay aracımızla uzaya çıkabilmiş olsaydık da bundan milletçe gerçekten gururlansaydık… Neden hâlâ uzaya çıkamıyoruz acaba?

Kaynakça

Ümit Alperen, “Uzayın yeni süper gücü Hindistan”, Independent Türkçe, 30 Ağustos 2023, https://www.indyturk.com/node/657866/türki̇yeden-sesler/uzayın-yeni-süper-gücü-hindistan#:~:text=Hindistan%20Uzay%20Araştırmaları%20Organizasyonu%27nun,ayak%20basan%20dördüncü%20ülke%20oldu.

Füsun Sarp Nebil, ’55 milyon dolara uzay bileti mi, 73 milyon dolara ay roketi m: Hindistan Örneği’, Teknopolitik, https://t24.com.tr/yazarlar/fusun-sarp-nebil/55-milyon-dolara-uzay-bileti-mi-73-milyon-dolara-ay-roketi-mi-hindistan-ornegi,43117

Dünya Gazetesi, “Türkiye’nin ilk astronotu 55 milyon $'lık biletle uzaya gidiyor”, 8 Ocak 2024, https://www.dunya.com/gundem/turkiyenin-ilk-astronotu-55-milyon-lik-biletle-uzaya-gidiyor-haberi-715390