Neden Bazı Savaş Uçaklarında Çift Bazılarında Tek Dikey Kuyruk Var?
Modern savaş uçaklarının çoğunda iki tane varken neden bazı savaş uçaklarında sadece bir dikey kuyruk kanadı/stabilizatör (vertical stabilizator) var? Hepsinde olmasa da çoğunda, çift dikey kuyrukları olan modern avcı uçaklarındaki dikey kuyruklar, tek dikey kuyruklu avcı uçaklarındakilere nispeten daha küçüktürler. Bu kuralın en büyük istisnası, her iki dikey kuyruğun da büyük olduğu F-22 Raptor'dur. Aslında dikey kuyruğa dikey kuyruk kanadı dememiz gerekir ancak kısa ve anlaşılır olması için dikey kuyruk tanımlamasını kullanacağız.
Modern savaş uçaklarının çoğunda iki tane varken neden bazı savaş uçaklarında sadece bir dikey kuyruk kanadı/stabilizatör (vertical stabilizator) var?
Hepsinde olmasa da çoğunda, çift dikey kuyrukları olan modern avcı uçaklarındaki dikey kuyruklar, tek dikey kuyruklu avcı uçaklarındakilere nispeten daha küçüktürler. Bu kuralın en büyük istisnası, her iki dikey kuyruğun da büyük olduğu F-22 Raptor'dur. Aslında dikey kuyruğa dikey kuyruk kanadı dememiz gerekir ancak kısa ve anlaşılır olması için dikey kuyruk tanımlamasını kullanacağız.
Uçaklar dikey kuyruklarını yatay eksende (yaw) sapma girdisi için kullanırlar, bu da uçakların dikey kuyruklarının olmadığını varsaydığımız duruma göre aerodinamik olarak daha akrobatik olmalarını sağlar.
F-18 Hornet’in Şematik Görünümünde X, Y ve Z eksenlerinin iz düşümleri...
F-22’nin Kanat ön kenarı tarafından oluşan girdap (vortex).
F-18, F-22, F-35 ve diğer birkaç uçak, dışa doğru eğimli dikey kuyruklara sahiptir. Bunlar, uzatılmış ve abartılı kanat ön kenarı tarafından oluşturulan girdaptan (vortex) özel olarak yararlanırlar.
F-35'in ikiz dikey kuyruklarında genişletilmiş girdap (vortex) oluşumu.
Diğer çift dikey kuyruklu uçaklar, SU-27, F-15 ve benzerleri düz dikey kuyruklar kullanırlar. Bunlar, ön kenardan oluşan havayı farklı bir şekilde kullanır, böylece ikiz dikey kuyruklar uçağın ekstra manevra kabiliyetine yardımcı olur.
Çift dikey kuyruklu uçakların çoğunda çift motor bulunur, F-35 Lightning II buna istisnadır.
F-16, Eurofighter Typhoon ve Rafale gibi dikey tek kuyruklu jetlerin çoğu, F-15, F-14, F-18, Su-27 gibi dikey çift kuyruklu uçaklardan daha küçük gövde yapısında inşa edilmiştir.
F-16, küçük, tek motorlu bir uçaktır, ancak aerodinamik olarak çok sağlam, çok güçlü bir jettir. Tek bir dikey kuyruktan en iyi şekilde yararlanabilmesinin nedeni, boyutu ve güç-ağırlık oranıdır. F-16 jetler dünyasında, gökyüzünün atletidir.
F-16'nın kanat girdapları (vortex).
Eurofighter Typhoon kanat girdapları ve kanardları.
Ardından, yalnızca tek dikey kuyruğu değil, aynı zamanda çift motoru ve ikiz kanardları olan tek dikey kuyruklu jetler gelir. Kanardlar, tek dikey kuyruklu bir jet için mükemmel bir ektir. Hızlı bir jetin kaldırma gücüne, çevikliğine ve aerodinamiğine yardımcı olurlar. İngiltere, Almanya, İtalya ve İspanya Hava kuvvetlerinin bel kemiği olan ve Avusturya, Suudi Arabistan, Kuveyt, Umman ve Katar gibi müşterilere de satılan Eurofighter Typhoon bunun parlak bir örneğidir.
Kanardlar, uçağın için dikey (pitch) eksende hareketi için yatay kuyruğa (horizontal stabilizer) ve kaldırmada çok fazla baskıya maruz kalmaması için de kanatlara yardımcı olurlar. Kanardlı bir uçak kendi ağırlığını ve daha fazlasını rahatlıkla taşıyabilirken, kanardsız bir uçak kendi ağırlığını kaldırmakta ve taşımakta zorlanabilir.
Kanatlara ve yatay kuyruğa yardımcı olan kanardlarla ilgili tek sorun, durma (stall) hızlarında kontrol edilebilirliktir. Bunu telafi etmek için tasarımcılar ve mühendisler, uçağı pilotun bilgisayar yardımı olmadan uçurabilmesini neredeyse imkansız hale getirecek şekilde tasarlar ve inşa ederler. Pilottan gelen her eylem ve girdi, kablolu uçuş (fly-by-wire) sistemini kontrol eden bilgisayarlara gider. Örneğin 4.5’uncu nesil EurofighterTyphoon'u bu kadar çevik (agile) hale getiren de budur.
Eurofighter Typhoon
Sonuç
Çift dikey kuyruklu ve tek dikey kuyruklu jetler, uçakların aerodinamik çeviklik (agility) bakımından rekabetçi olmasını sağlamak için uçağın etrafında üretilen havayı farklı şekillerde kullanacak şekilde tasarlanmışlardır.