Yeşilköy Havacılık Müzesi Hakkında Düşünceler
Bir uçağın kendi motor gücüyle ilk defa 17 Aralık 1903 tarihinde uçması, havacılık tarihinde yeni bir çığır açmıştır. İlk başlarda sportif uçuşlar yapılırken, askeri amaçlı olarak uçaklar ilk defa, Trablusgarp savaşı sırasında 1911 yılında İtalyanlar tarafından Türk birliklerine karşı bomba taarruzları yapılarak kullanılmıştır.
Uçağın Trablusgarp savaşındaki önemli rolünü bizzat yaşayarak öğrenen zamanın ileri görüşlü komutanları tarafından aynı yıl Türk Hava Kuvvetlerimizin temeli atılmıştır. Pilot adayı olarak seçilen iki subayımız 1912 yılında Fransa'ya uçuş eğitimine gönderilmiş, aynı yıl iki adet Fransız R.E.P. modeli uçağın da siparişi verilmiş ve bu uçakların konuşlandırılmasına uygun İstanbul civarında bir meydan aranmaya başlanmıştır. Meydanın yeri olarak önce Anadolu yakasında Sarıgazi ve Dudullu bölgesinde araziler incelenmiş, ancak bu arazilerin uygun olmadığı görülerek ilk askeri hava alanının Yeşilköy bölgesinde yapılmasına karar verilmiştir. Tahsis edilen ödenekle şimdi Yeşilköy Askeri Havaalanı'nın bulunduğu bölgede iki adet uçak hangarı yapılmış ve gelen iki uçağımız bu hangarlara yerleştirilmiştir. Yeşilköy Havacılık müzesi, işte ilk seçilen bu askeri havaalanının adeta hatırasını yaşatırcasına, 1986 yılında, bu tarihi hangarların bitişiğindeki sahada tesis edilmiştir.
Tarihi eserlerin, silahların, uçakların sergilendiği müzeler, sadece bu objelerin muhafaza edildiği mekânlar olarak düşünülmemelidir. Müzeler, kültürel değerlerin korunmasında ve geleceğe taşınmasında önemli rol oynayan, halkın kültürel ve sanatsal zevkini ve dünya görüşünü geliştiren, kamuya açık, kâr amacı gütmeyen kuruluşlardır. Bu yazımızda konu edeceğimiz Havacılık Müzesi de sadece uçakların ve hava silahlarının sergilendiği, gezilip görüldüğü bir mekân değil, havacılık kültürünün gelişmesine yardımcı olan bir eğitim kuruluşu olarak düşünülmelidir.
Bizim havacılık müzelerimiz ile yabancı ülkelerde gezip gördüğüm ve ayrıca Internet sitelerinde Google haritaları üzerinde incelediğim yabancı ülkelerin havacılık müzeleri arasındaki farkları kaleme alarak bu konudaki gözlemlerimi sizlerle paylaşmamın faydalı olacağını düşündüm.
Yabancı ülkelerin havacılık müzeleri ile bizim müzemiz arasındaki en belirgin ve önemli fark, bizim müzelerimizdeki uçakların açık alanda sergilenmesine karşılık, yabancı ülkelerdeki müzelerde uçakların hemen tamamının kapalı mekânlarda sergilenmiş olmalarıdır. Yeşilköy Havacılık Müzesi'nden başlayarak dünyadaki belli başlı ülkelerin havacılık müzeleriyle ilgili bir karşılaştırmayı şöyle yapabiliriz.
Aşağıdaki fotoğrafta görülen Yeşilköy Havacılık Müzesi'nin kapalı alanında tarihi fotoğraflar ve objelerle beraber, 9 adet pervaneli uçak bulunmaktadır. Müzenin açık alanında ise 10 adet pervaneli uçak, iki ayrı sahada 25 adet jet uçağı, 3 adet helikopter ve 6 adet uçaksavar füze sistemi sergilenmektedir.
Washington DC şehrinde, Beyaz Saray'a yakın mesafede Smithsonian Hava/Uzay Müzesi bulunmaktadır. Bu müze, tamamı kapalı alanda sergilenen tarihi değere sahip uçaklar, helikopterler ve uzay araçlarıyla, dünyadaki benzeri havacılık müzelerinin başında gelmektedir. Smithsonian Müzesi havacılıkta ilklerin sergilendiği bir müzedir. Müzenin ana girişinde, dünyada havacılığın ilki olan Wright Flyer uçağı tavana asılmış, uçar pozisyonda sizi karşılamaktadır. Wright Flyer uçağının hemen civarında, ABD'nin uzaya gönderdiği uzay araçları sergilenmektedir. Uzaya gidip dönen tek astronot taşıyan Mercury, çift astronot taşıyan Gemini, aya gidip dönen üç astronot taşıyan Apollo, uzay uçuşlarına 7 astronot ve bilim insanıyla gidip dönen Space Shuttle Discovery'nin orijinalleri müzenin giriş bölümünde sergilenmektedir. Müzede sergilenen pek çok uçak arasında benim en çok ilgimi çekenlerden biri, Alman Hava Kuvvetleri'nin 2'nci Dünya Savaşı'nın sonlarında kullandığı Messerschmitt Me 262 jet uçağı idi. Bu uçağı incelerken, mükemmel aerodinamik görüntüsüne hayran kalırdım. Müzenin çeşitli bölümlerinde ayrıca havacılığın ilklerinden, ilk defa ses duvarını (1 MACH) geçen Bell X-1 uçağı, ilk defa 2 MACH süratini geçen F-104 uçağı, ilk defa 6.7 MACH süratine ulaşan X-15A uçağı ve U-2 casus uçağı gibi uçaklar sergilenmektedir.
ABD Hava Kuvvetleri Milli Müzesi, Ohio eyaletinin Dayton şehrindeki Wright Patterson Üssü'nün bitişiğinde bulunmaktadır. Müze, hem kapalı alan, hem de içinde sergilenen uçakların sayısı bakımından dünyanın en büyük havacılık müzesi olarak kabul edilmektedir. Müzenin kapalı alanı o kadar geniş tutulmuş ki, ABD Başkanları tarafından kullanılan Air Force One dört motorlu Boeing model jetler de bu müzede sergilenebiliyor. Müzede sergilenen tarihi uçaklar arasında, 3 MACH süratle uçan SR-71 Blackbird uçağı da bulunuyor.
İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri Müzesi, Londra yakınlarında bulunmaktadır. Tamamı kapalı alanda sergilenen uçaklar arasında İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri tarafından 1'inci ve 2'nci Dünya savaşları sırasında kullanılan uçaklar yer almaktadır.
Fransız Hava Uzay Müzesi, Paris'in kuzeyindeki Le Bourget Havaalanı'nda bulunmaktadır. Bu müzeyi iki defa ziyaret etmek fırsatı bulmuştum. Tamamı kapalı olan müzede, Fransızların 1900'lü yılların ortasından itibaren imal ettikleri uçaklar ile Fransız Hava Kuvvetleri tarafından 1'inci Dünya Savaşı ve 2'nci Dünya Savaşı sırasında kullanılan uçaklar, araç ve gereçler sergilenmektedir.
İtalyan Hava Kuvvetleri müzesi, Roma şehrinin yakınlarında bulunmaktadır. İtalyan Hava Endüstrisi tarafından imal edilen uçaklar ile İtalyan Hava Kuvvetlerinin uçtuğu yabancı menşeli uçakların tamamı, müzenin kapalı olan binalarında sergilenmektedir.
Alman Hava Kuvvetleri'nin muhtelif şehirlerde havacılık müzeleri bulunmaktadır. En büyük havacılık müzelerinden biri de Hannover şehrinde bulunmaktadır.
Aşağıda fotoğrafı görülen Yunanistan Hava Kuvvetleri Müzesi, Pire limanının kenarındaki rıhtım üzerinde bulunmaktadır. Aşağıdaki fotoğrafta görüleceği gibi, güzel bir mimariye ve estetiğe sahip müze binasında uçakların ve hava vasıtalarının tamamı kapalı alanda sergilenmektedir. Pire limanına özel tekneleriyle ve diğer deniz vasıtalarıyla gelenler, müzenin hemen yanındaki rıhtıma teknelerini bağlayıp oradan yürüyüş mesafesindeki müzeyi ziyaret etmektedirler.
Aşağıda fotoğrafı görülen Mısır Hava Kuvvetleri Müzesi, Kahire'nin yakınında bulunmaktadır. Bu müze de Pire limanındaki Yunanistan Hava Kuvvetleri müzesi gibi çok estetik bir görünüme sahiptir.
İsveç Hava Kuvvetleri Müzesi, Başkent Stockholm'un güney batısındaki Linköping şehrinde bulunmaktadır. Bilindiği gibi İsveç, dünya ülkeleri arasında muharip jet uçakları imal eden nadir ülkelerden biridir. Müzenin tamamı kapalı bir bina olarak inşa edilmiştir. Müzede İsveç’in kendi imal ettiği uçaklar ile diğer uçak ve hava vasıtaları sergilenmektedir.
Belçika Hava Kuvvetleri'nin geçmişte envanterinde bulunan bütün uçaklar, diğer ordu silahlarıyla beraber, Brüksel şehrinin içinde bulunan Kraliyet Askeri Müzesi içinde sergilenmektedir. Müzeyi ziyaret ettiğimde, havacılık bölümünde diğer uçaklarla beraber dikkatimi en çok çeken ve yakınlık duyduğum uçak, geçmişte görev yaptığım F-104 uçağı olmuştu.
Hollanda Havacılık müzesi, Utrecht şehri yakınlarında bulunmaktadır. Avrupa ve Amerika'daki belli başlı müzelerde olduğu gibi, bu havacılık müzesindeki uçakların tamamı, kapalı büyük bir bina içinde sergilenmektedir.
Japonya Havacılık müzesi Tokorozawa şehri yakınında bulunmaktadır. Çok geniş bir alana yayılan müzenin tamamının kapalı binalardan teşkil edildiği görülmektedir.
Yukarıda isimleri ve fotoğraflarıyla yer verilen dünyadaki değişik ülkelerin havacılık müzelerinin hepsinin kapalı mekânlar olduğu dikkatinizi çekmiş olmalıdır. Bu müzeler gibi dünyadaki daha pek çok ülkenin havacılık müzelerinde de uçak ve diğer objeler kapalı mekânlarda sergilenmektedir. Dünyada ilk havacılık teşkilatının kurulduğu sayılı ülkelerden biri olan Türkiye’deki havacılık müzesinin bir kapalı mekâna sahip olmaması çok düşündürücü ve ayni zamanda üzücüdür.
Hepimizin kolayca tahmin edebileceğimiz gibi uçak ve helikopterlerimizi kapalı bir alan içinde sergilemenin faydalarını şöyle sıralayabiliriz:
- Uçak ve helikopterlerin hava şartlarına maruz kalıp zaman içerisinde korozyona uğramasının önüne geçilmesi,
- Kapalı yerde muhafaza edilen uçak ve helikopterlerin boya ve bakım maliyetlerinin çok daha düşük olması,
- Müzeyi görmeye gelen ziyaretçilerin her türlü hava şartlarında rahatlıkla müzeyi gezebilmeleri,
- Kapalı alanda farklı simülasyon, film, animasyon, ve gösterilerin rahatlıkla düzenlenebilmesi,
- Müzede uluslararası havacılık seminer ve toplantıları düzenleyerek müzenin uluslararası değerinin artması.
Yeşilköy Havacılık Müzesi'ni bu makaleyi kaleme aldığım yılın istatistiklerine göre 2017 yılı içinde 126 bin kişi ziyaret etmiştir. Müzenin yıl içinde kapalı olduğu haftanın Pazartesi günleri ile Yılbaşı ve dini bayramların ilk günlerini çıkarırsak müzemiz yılın 310 günü açık durumdadır. Müzeyi yılda ziyaret eden kişi sayısını açık olan gün sayısına bölersek, teorik olarak yaz, kış, müzeyi günde 406 kişinin ziyaret ettiği sonucunu çıkarabiliriz. Bu sayı küçümsenmeyecek bir miktardır. Müzeyi ziyaret edenlerin %70'ini öğrenci gruplarının teşkil ettiği öğrenilmiştir. Öğrenci grupları arasında ilköğretim öğrencilerinin sayısı da büyük bir yekun tutmaktadır. Ziyaretçiler arasında fazla sayıda öğrenci grubunun bulunması havacılığın geleceği bakımından çok sevindiricidir. Çünkü bu öğrenciler ziyaretleri esnasında müzede gördükleri uçakları, helikopterleri ve sergilenen diğer havacılık objelerini aynen videoya kaydeder gibi zihinlerine kaydetmekte ve havacılığa küçük yaşlardan itibaren heves duymaktadırlar.
Ziyaretçi sayıları ve bu sayı içinde öğrenci gruplarının oranı verildikten sonra müzenin kapalı bir alanda sergilenmesinin ne kadar büyük önem taşıdığı bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Yukarıda uçak ve helikopterlerimizin kapalı alan içinde sergilenmesinin faydaları sıralanırken, ziyaretçilerin kapalı alanda, her türlü hava şartlarında müzeyi rahatça gezebilecekleri belirtilmişti. Müzeyi ziyarete gelenlerden %70 gibi yüksek bir oranın öğrenci grupları olduğu dikkate alınacak olursa müzenin kapalı bir çatı altında toplanması, çok daha büyük bir önem kazanmaktadır.
Güzel Türkçemizde "bir resim bin kelimeye bedeldir" diye güzel bir deyim vardır. Yazımızın baş sayfasında yer alan Yeşilköy Havacılık Müzesi fotoğrafı ile onu takip eden sayfalardaki, Yunan ve Mısır havacılık müzelerinin fotoğraflarına baktığımızda, bizim havacılık müzemizin de yabancı ülkelerdeki havacılık müzeleri gibi kapalı binalar şeklinde olması ve havacılık dünyasında tarihi değerleri olan uçak, helikopter ve hava vasıtalarımızın şimdi olduğu gibi açıkta değil, kapalı bölümlerde sergilenmesinin şart olduğu bu fotoğraflarda gün gibi ortaya çıkmaktadır.
Müzenin kapalı bir mekân olarak inşa edilmesi gibi bir arzuyu dile getirirken, yeni bir müze yapılmasının sadece bir inşaat işi değil, geleceğe dönük bir müzecilik anlayışının özelliklerini taşıyan bir uzmanlık alanına girdiği bilinmektedir. Yapılması düşünülecek bir havacılık müzesinin gelecek hedefleri olarak:
* Havacılık ve Uzay Temalı Teknopark
* Havacılık ve Uzay Bilim Merkezi ve Müzesi,
*Modern Kütüphane, Konferans Salonu, Fuar, Sinema ve Sergi Salonları ve Havacılık Mağazası gibi tesisler bir bütün olarak projelendirilmelidir.
Böyle bir projenin gerçekleştirilmesi ise ancak havacılık ve müzecilik konusunda uzman, yetkili kişilerin, kurum ve kuruluşların bu işin önemini anlayıp gönül vermeleriyle; tecrübe ve çabalarını bir araya getirmeleriyle mümkün olabilecektir. Yetkili kurum ve kuruluşlar olarak en başta İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile müzecilik konusunda tecrübe sahibi olan Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve üniversitelerin bu konuda uzman öğretim üyeleri akla gelmektedir. Müzecilik konusunda kurulduğu günden beri büyük ilgi çeken Rahmi Koç Müzesi'nin değerli uzman yöneticileri de bilgi ve tecrübeleriyle böyle bir projeye büyük katkı sağlayabilir. Yetkili kurum ve kuruluşların temsilcileri, projenin sahibi olan Yeşilköy Havacılık Müzesi yetkilileriyle bir araya gelebilir ve tamamı kapalı alan olarak inşa edilecek böyle bir projeyi adım adım gerçekleştirebilir düşüncesini taşıyorum.
Yazımızın başında söz konusu ettiğimiz Yeşilköy Askeri Havaalanı tarafındaki tarihi iki hangarla bütünleşerek, tamamının üstü kapalı inşa edilecek böyle bir havacılık müzesinin halkımız için gurur kaynağı olacağına ve sergilenecek uçak, helikopter ve her türlü hava silahıyla bir bilgi birikimi oluşturularak, gelecekteki nesillere havacılık kültürünün taşınmasına katkıda bulunulacağına inanmaktayım.
İrfan Sarp
15 Ocak 2018
İletişim: isarp56@gmail.com
