Pakistan’ın Nükleer Gücünün Arka Planı

Bu yazının amacı, Pakistan'ın nükleer programının tarihsel gelişimini, stratejik gerekçelerini ve toplumsal yansımalarını kapsamlı biçimde incelemektir. Programın ortaya çıkış süreci, bölgesel güvenlik dengeleriyle olan ilişkisi ve bu süreçte halkın üstlendiği fedakârlıklar, çalışmanın odak noktalarını oluşturmaktadır. Pakistan’ın nükleerleşme serüveni, yalnızca teknik bir ilerleme değil, aynı zamanda ulusal kimlik, caydırıcılık doktrini ve sosyo-politik tercihlerin bir yansıması olarak ele alınacaktır.

Bölüm I: İsteksiz Dönem (1947–1972)

Pakistan, 15 Ağustos 1947 tarihinde İngiltere'den bağımsızlığını kazanmıştır. Bu tarih, aynı zamanda  Pakistan ve Hindistan'ın ayrı devletler olarak kurulduğu gündür.

1953'te ABD Başkanı Eisenhower tarafından başlatılan "Barış İçin Atomlar" programı, Pakistan gibi gelişmekte olan ülkelere nükleer teknolojiye erişim kapısını araladı. ABD'nin Soğuk Savaşta Sovyetler Birliğini çevreleme politikası kapsamında Pakistan ile kurduğu askeri ittifak, bu programdan faydalanmasını kolaylaştırdı. Ancak bu iş birliği, ABD'nin nükleer silahların yayılmasına yönelik endişeleri ve ittifakı yalnızca komünizmle mücadele prizmasından görmesi nedeniyle her zaman sınırlı kaldı. ABD, askeri potansiyeli olan ağır su reaktörleri yerine, yayılma riski daha düşük olan hafif su reaktörü teknolojisini destekledi.

Bu dönemde Pakistan, nükleer altyapısını kurmaya odaklandı. 1956 yılında Pakistan Atom Enerjisi Komisyonu (PAEC) kuruldu. Bu amaçla kurulan Pakistan Atom Enerjisi Komisyonu (PAEC), enerjiden tarıma, tıptan sanayiye kadar geniş bir yelpazede ülkenin kalkınmasına katkıda bulunmayı hedefliyordu. Dr. Nazir Ahmad ve ardından gelen Dr. I.H. Usmani gibi ilk liderler, programı barışçıl ve sivil amaçlarla sınırlı tutmaya çalıştılar. Öncelikleri, bilimsel altyapıyı oluşturmak ve en önemlisi, yurt dışına gönderilen yüzlerce bilim insanı ve mühendis aracılığıyla nitelikli insan kaynağı yetiştirmekti. Bu çabalar, gelecekteki silah programının teknik temelini farkında olmadan atmış oldu. 1960'lar boyunca ülkeyi yöneten Cumhurbaşkanı Mareşal Eyüb Han, nükleer silah seçeneğine karşı son derece temkinli ve isteksizdi. Ekonomik kalkınmayı önceleyen Han, bir silah programının getireceği mali yükten ve uluslararası tepkiden çekiniyordu. Buna karşılık, onun genç ve hırslı Dışişleri Bakanı Zülfikar Ali Butto, nükleer kapasitenin Pakistan'ın bekası için vazgeçilmez olduğuna inanıyordu. Butto, PAEC'in ilk yıllarını küçümseyerek, sonradan yazdığı anılarında "Pakistan Atom Enerjisi Komisyonu'nun başına geçtiğimde, bir ofisin tabelasından başka bir şey değildi" diyecekti.

Bu dönemde Pakistan'ın lideri General Eyüp Han, ülkenin güvenliğini SEATO ve CENTO gibi Batı liderliğindeki konvansiyonel ittifaklarda arıyordu. Onun için Pakistan'ın ABD gibi güçlü müttefikleri yeterli bir güvenceydi ve nükleer bir silaha yatırım yapma fikrine sıcak bakmıyordu; böylesi bir programı yoksul bir ülke için gereksiz bir masraf olarak görüyor ve ihtiyaç duyarsa bir bombayı "rafdan satın alabileceğini" düşünüyordu. Ancak, onun dışişleri bakanı olan karizmatik ve vizyoner Zülfikar Ali Butto, çok daha farklı bir stratejik görüşe sahipti. Butto, Pakistan'ın uzun vadeli güvenliği için bir nükleer silah kabiliyetinin gerekli olduğunu savunmaya başlamıştı.

1965 Hindistan-Pakistan savaşı, Pakistan'ın stratejik düşüncesinde bir deprem etkisi yarattı ve Butto'nun görüşlerini güçlendiren üç temel ders ortaya koydu:

• İttifakların Yetersizliği:

Savaş sırasında ABD'nin uyguladığı silah ambargosu ve SEATO ile CENTO'nun beklenen güvenlik garantilerini sağlayamaması, bu ittifaklara olan güveni temelden sarstı. Pakistan, kriz anında yalnız kalabileceğini acı bir şekilde öğrendi.

• Konvansiyonel Zayıflık:

Savaş, Pakistan'ın konvansiyonel askeri gücünün, kendisinden çok daha büyük olan Hindistan'ı caydırmak için yetersiz olduğunu gösterdi. Bu durum, asimetrik bir dengeleyici güce olan ihtiyacı gözler önüne serdi.

• Hindistan'ın Nükleer Niyeti:

Hindistan'ın Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması'nı (NPT) imzalamayı reddetmesi, İslamabad'da açıkça nükleer silah elde etme niyetinin bir işareti olarak yorumlandı. Bu durum, Pakistan'ı kendi nükleer seçeneğini açık tutmaya zorladı.

Özellikle 1965 Hindistan-Pakistan Savaşı'nın ardından Butto'nun 1966'daki beyanı; eğer Hindistan nükleer statü kazanırsa, Pakistan da onu takip etmek zorunda kalacaktır, Pakistan'ın bu yoldaki kararlılığı, Zülfikar Ali Butto'nun meşhur "gerekirse ot yeriz ama bombayı yaparız" sözünde en somut ifadesini bulmuştur.

Bu yazıda, Pakistan'ın neredeyse aşılamaz görünen teknik, siyasi ve ekonomik engelleri aşarak nasıl nükleer bir güç haline geldiğini, bu süreçte rol oynayan kilit aktörleri, yaşanan krizleri ve kurulan gizli ağları kronolojik bir bütünlük içinde incelenecektir.

1960'ların sonunda oluşan bu stratejik farkındalık, 1970'lerin başında yaşanan siyasi çalkantılarla birleşerek, programın askeri bir hedefe yönelmesi için gerekli olan katalizörü sağlayacaktı.

Pakistan'ın nükleer silah programını başlatma kararındaki en önemli tetikleyici, 1971'de Hindistan ile yapılan ve ülkenin bölünmesiyle sonuçlanan savaştı. Savaşın sonucu Pakistan için tam bir yıkımdı. Dakka'nın düşüşü ve yaklaşık doksan bin askerin Hindistan'a esir düşmesi, ulusal onuru ayaklar altına aldı. Bu olay, Hindistan'ın nihai amacının Pakistan'ı tamamen yok etmek olduğu yönündeki en derin korkuları doğruladı. Ülke, hem fiziksel hem de psikolojik olarak parçalanmıştı. Doğu Pakistan’ın Bangladeş olarak ayrılması, yalnızca askeri bir başarısızlık değil, aynı zamanda ülke tarihinde derin izler bırakan bir ulusal travma olarak değerlendirilmiştir. Bu gelişme, konvansiyonel savunma mekanizmalarının yetersizliğini gözler önüne seren en çarpıcı örneklerden biri olmuş; Pakistan halkında, ülkenin ikiye bölünmesiyle sonuçlanan bir “ulusal zillet” olarak algılanmıştır. Bu travma, Pakistan'ın stratejik kültüründe "bir daha asla" şiarını doğurdu ve nükleer silah arayışını, bir seçenek olmaktan çıkarıp ahlaki ve stratejik bir zorunluluk haline getirdi.

Savaşın ardından askeri cunta devrildi ve halkın desteğini arkasına alan Zülfikar Ali Butto iktidara geldi. Butto, bu derin ulusal travmayı, ülkeyi yeniden bir araya getirmek ve "yeni bir Pakistan" inşa etmek için bir fırsat olarak gördü. Ancak Butto'nun bu kararı bir boşlukta alınmadı. PAEC içindeki Sultan Beşirüddin Mahmud gibi genç ve hırslı bilim insanları, "Nükleer Pakistan için Nükleer Mühendisler Derneği"ni kurarak bir silah programı için aktif lobi faaliyetleri yürütüyorlardı. Onlara göre 1971 yenilgisi, askeri bir yenilgiden ziyade "teknolojik bir yenilgiydi" ve bu ancak atom bombasıyla telafi edilebilirdi. Butto, hem bu iç baskıya yanıt vermek hem de 1971'in yarattığı ortak acıyı nükleer silah programı için gerekli olan ulusal konsensüsü oluşturmak amacıyla ustaca kullandı.

Bu krizin ardından iktidara gelen Zülfikar Ali Butto, ülkenin onurunu ve güvenliğini yeniden tesis etmek için kesin bir adım atmaya kararlıydı.

Ocak 1972'de Butto, ülkenin önde gelen bilim insanlarını Multan şehrinde gizli bir toplantıya çağırdı. Tarihe "Multan Toplantısı" olarak geçen bu buluşmada Butto, bilim insanlarına net bir soru yöneltti: "Bombayı yapabilir misiniz?" Aldığı "Evet, kaynaklar ve imkanlar sağlanırsa yapabiliriz" cevabı üzerine, "Size kaynakları da imkanları da bulacağım" diyerek ülkenin nükleer caydırıcılık yolundaki kaderini çizdi.

Hindistan'ın 1974'te gerçekleştirdiği ve "Barışçıl Nükleer Patlama" olarak adlandırdığı nükleer test, Pakistan'ın endişelerini haklı çıkardı ve programı daha da hızlandırdı. Butto, Hindistan'ın "barışçıl" niyet beyanlarına derin bir şüpheyle yaklaştı.

Bir nükleer cihazın test edilmesinin, bir nükleer silahın patlatılmasından farklı olmadığı iyi bilinmektedir. Bu tartışılmaz gerçek göz önüne alındığında, korkularımızın sadece ileriki yıllarda göz ardı edilebilecek güvencelerle yatıştırılması nasıl mümkün olabilir? Hükümetler değişir, ulusal tavırlar da değişir, ancak doğrudan ve anlık askeri sonuçları olan bir kabiliyetin kazanılması, hesaba katılması gereken kalıcı bir faktör haline gelir.

Butto, programın barışçıl amaçlarla sınırlı kalmasını savunan ve ilerlemesini yavaş bulan Dr. Usmani'yi PAEC başkanlığından aldı. Yerine, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nda (IAEA) deneyim kazanmış, daha hırslı ve sonuç odaklı bir mühendis olan Münir Ahmed Han'ı atadı. Bu lider değişimi, Pakistan'ın nükleer programının artık geri dönülmez bir şekilde askeri bir amaca yöneldiğinin ve yeni, gizli bir döneme girdiğinin en net işaretiydi.

Multan'da alınan bu tarihi karar, Pakistan'ı geri dönülmez bir yola soktu. Artık ülke, tüm siyasi, ekonomik ve bilimsel kaynaklarını, ne pahasına olursa olsun bir atom bombası yapmak için gizlice seferber edecekti.

Butto'nun sarsılmaz kararlılığıyla başlayan bu süreç, onun iktidardan düşmesine neden olan 1977 askeri darbesiyle yeni bir döneme girecek, ancak program artık geri döndürülemez bir yola girmişti.

Bu dönemde, Hollanda'da çalışan Pakistanlı metalurji mühendisi Dr. Abdülkadir Han sahneye çıktı. Uranyum zenginleştirme teknolojisi konusundaki bilgisi ve getirdiği planlarla Pakistan, plütonyum rotasına ek olarak çok daha hızlı ilerleyebileceği uranyum zenginleştirme yoluna odaklandı.

Bölüm II: Gizli Program (1972–1983)

Nükleer silah üretiminde iki temel yol bulunmaktadır:

Plütonyum temelli ve uranyum temelli teknolojiler. Her iki yaklaşım da farklı bilimsel süreçler, altyapı gereksinimleri ve stratejik tercihler içerir. Plütonyum yolu genellikle reaktör bazlı üretimle ilişkilendirilirken, uranyum yolu gaz santrifüj teknolojisiyle zenginleştirme sürecine dayanır. 

Multan'daki kararın ardından Pakistan, nükleer silah elde etmek için son derece cüretkâr bir strateji benimsedi: eş zamanlı olarak iki farklı teknik yolu, yani plütonyum ve yüksek düzeyde zenginleştirilmiş uranyum rotalarını izlemek. Bu iki yollu strateji, bir yandan uluslararası baskılar ve teknik zorluklar karşısında programın başarı şansını artırmayı hedeflerken, diğer yandan PAEC ve yeni kurulan KRL (Khan Research Laboratories) arasında yoğun bir kurumsal rekabeti ve güvensizliği de körükledi.

PAEC ve Plütonyum Rotası:

Münir Ahmed Han liderliğindeki PAEC, geleneksel plütonyum yolunu izledi. Plan, Karaçi'deki KANUPP nükleer santralinden çıkan kullanılmış yakıtı yeniden işleyerek plütonyum elde etmekti. Bu stratejinin merkezinde, Fransa'dan satın alınması planlanan büyük bir yeniden işleme tesisi vardı. Ancak ABD'nin yoğun diplomatik baskısı sonucu Fransa bu anlaşmadan çekildi. Bu başarısızlığa rağmen PAEC, PINSTECH'teki "New Labs" adlı gizli bir pilot tesis projesiyle plütonyum arayışını daha küçük ölçekte sürdürerek bir B planı oluşturdu.

Abdülkadir Han ve Uranyum Rotası:

Tam bu sırada sahneye metalurji mühendisi Dr. Abdülkadir Han (A.Q. Khan) çıktı. Hollanda'daki URENCO tesisinde çalışan Han, gaz santrifüj yöntemiyle uranyum zenginleştirme teknolojisine dair kritik tasarımları ve tedarikçi listelerini ele geçirerek Pakistan'a döndü. Başbakan Butto, PAEC'in bürokrasisinden ve yavaşlığından şüphe duyarak A.Q. Han'a doğrudan kendisine bağlı, özerk bir kurum kurma yetkisi verdi. "Proje 706" kod adıyla kurulan Mühendislik Araştırma Laboratuvarları (ERL, daha sonra KRL), uranyum zenginleştirme görevini üstlendi.

Kurumsal Rekabet:

PAEC ile KRL arasında kuruluş anından itibaren derin bir güvensizlik ve kaynaklar için kıyasıya bir mücadele başladı. PAEC başkanı Münir Ahmed Han, santrifüj yönteminin teknik zorlukları nedeniyle başarılı olacağına şüpheyle yaklaşıyordu. Öte yandan, karizmatik ve medyatik bir figür olan A.Q. Han, PAEC'i yavaşlıkla suçluyor ve projenin tek kurtarıcısının kendisi olduğunu savunuyordu. Bu rekabet, iki kurumun farklılaşan çalışma kültürlerini yansıtıyor ve programın ilerleyişini zaman zaman olumsuz etkiliyordu.

Nihayetinde, Pakistan'ın bu iki farklı yolda ilerlemesi, bir rota engellense bile diğerinin başarıya ulaşma olasılığını artırarak, programın nihai hedefine ulaşmasını stratejik olarak güvence altına alan akıllıca bir hamle oldu.

Gri Piyasa: Küresel Tedarik Ağı

Pakistan'ın nükleer programı, özellikle uranyum zenginleştirme projesi, uluslararası yaptırımlar ve sıkılaşan ihracat kontrol rejimleri nedeniyle büyük bir engelle karşılaştı. Kritik teknolojilere ve malzemelere erişimi kesilen Pakistan, bu engeli aşmak için karmaşık, gizli ve son derece etkili bir küresel tedarik ağı kurmak zorunda kaldı. Bu "gri piyasa" operasyonu, programın teknik başarısının anahtarı oldu.

Ağın Mimarisi:

Bu gizli ağın mimarları, Dr. Abdülkadir Han (Abdul Qadeer Khan/A.Q. Khan) ve onun Avrupa'daki baş tedarikçisi S.A. Butt gibi kilit isimlerdi. Ağ, Batı Avrupa merkezli olarak organize edildi. İşleyişi, hassas teknolojileri Pakistan'a yönlendirmek için paravan şirketler, aracılar, diplomatik kuryeler ve yurt dışında yaşayan Pakistanlı profesyonellerden oluşan çok katmanlı bir yapıya dayanıyordu.

Avrupalı Tedarikçiler:

Ağın en önemli unsuru, Batı Almanya, İsviçre, Hollanda ve İngiltere'de faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli yüksek teknoloji firmalarıydı. Bu firmalar, ya Pakistan'ın nihai niyetinden habersiz bir şekilde ya da büyük kârlar elde etme amacıyla, santrifüj parçaları, özel çelikler, vakum pompaları ve yüksek frekanslı invertörler gibi çift kullanımlı kritik malzemeleri sattılar. Bu tedarikçiler, genellikle kendi ülkelerinin ihracat yasalarındaki boşluklardan faydalandılar.

Yaptırımları Aşma Stratejisi:

Pakistan'ın en zekice stratejisi, tam bir sistemi tek bir ülkeden satın almak yerine, bir yapbozun parçaları gibi farklı bileşenleri farklı ülkelerden tek tek temin edip ülke içinde birleştirmekti. Örneğin, santrifüj motorları bir ülkeden, yatakları başka bir ülkeden, vakum sistemleri ise üçüncü bir ülkeden alınıyordu. Bu yaklaşım, her bir parçanın tek başına ihracat kontrol listelerine takılmasını zorlaştırıyor ve denetim rejimlerini etkisiz kılıyordu.

Bu gizli tedarik ağı, Pakistan'ın teknik engelleri aşarak uranyum zenginleştirme kapasitesine ulaşmasını sağladı. Ancak bu ağ, ilerleyen yıllarda Dr. Abdülkadir Han'ın kişisel kontrolü altına girerek, Pakistan'ın başını ağrıtacak büyük bir nükleer teknoloji yayma skandalına dönüşeceğinin de ilk sinyallerini veriyordu.

Bombanın Tasarımı: Wah Grubu ve Soğuk Testler

Fisil materyal üretimi, nükleer bir silah yapım sürecinin sadece bir yarısıdır. Diğer yarısı ise bu materyali patlatacak, güvenilir ve karmaşık bir mekanizmanın, yani bombanın kendisinin tasarlanmasıdır. Bu süreç, Pakistan'ın nükleer programının en gizli ve bilimsel olarak en zorlu aşamasını oluşturdu. Program, fisil materyal üretimiyle eş zamanlı olarak bu kritik görev üzerinde de çalışıyordu.

Teorik Fizik Grubu:

Dr. Abdus Salam'ın teşviki ve yönlendirmesiyle, Dr. Riazuddin liderliğinde bir Teorik Fizik Grubu oluşturuldu. Bu grup, PAEC bünyesinde, tamamen açık kaynaklardan ve temel nükleer fizik prensiplerinden yola çıkarak çalıştı. Görevleri, bir içe patlama (implosion) tipi nükleer cihazın teorik temelini oluşturmaktı. Kritik kütle hesaplamaları, nötron fiziği, şok dalgalarının simetrisi ve patlamanın verimliliği gibi konularda temel teorik tasarımları tamamladılar.

Wah Grubu ve Patlayıcı Lensler:

Teorik tasarımın fiziki bir cihaza dönüştürülmesi görevi, Pakistan Ordu Donatım Fabrikaları (POF) kompleksi içinde yer alan Wah'da kurulan özel bir ekibe verildi. "Wah Grubu" olarak bilinen bu ekip, bombanın nükleer olmayan, konvansiyonel yüksek patlayıcı bileşenlerini geliştirmekle sorumluydu. En kritik görevleri, nükleer çekirdeği simetrik bir şekilde sıkıştırarak süperkritik hale getirecek olan karmaşık "patlayıcı lensleri" tasarlamak ve üretmekti. Bu, son derece hassas mühendislik ve yüzlerce deneme gerektiren bir süreçti.

Soğuk Testlerin Önemi:

Pakistan, nükleer materyal kullanmadan bir cihazın tüm mekanik ve elektronik sistemlerinin mükemmel bir uyum içinde çalışıp çalışmadığını doğrulamak zorundaydı. Bu amaçla, 1983 yılından başlayarak Sargodha yakınlarındaki Kirana Tepeleri'nde bir dizi "soğuk test" gerçekleştirdi. Bu testlerde, gerçek bir nükleer çekirdek yerine doğal uranyum gibi inert bir malzeme kullanılarak, yüksek patlayıcılar, tetikleyiciler ve elektronik ateşleme sistemlerinin tamamı aynı anda patlatıldı. Bu deneylerin içerdiği riskleri en çarpıcı şekilde, Dr. Samar Mübarekmand'ın bir test sırasında patlama alanına çok yakın bir minibüsün içinde olması ve patlamayla enkazın altına fırlatıldığını anlatması göstermektedir. Bu testlerin başarıyla tamamlanması, Pakistan'ın artık teorik olarak değil, pratik olarak da işlevsel bir nükleer cihaza sahip olduğu ve fisil materyal hazır olduğunda bunu bir silaha dönüştürebileceği anlamına geliyordu.

1983 yılına gelindiğinde Pakistan, kâğıt üzerinde ve laboratuvarda çalışan bir nükleer cihaza sahipti. Ancak bu gizli kapasite, ülkenin bölgesel krizlerle ve artan uluslararası baskılarla yüzleşeceği bir sonraki tehlikeli döneme girerken test edilecekti.

Bölüm III: Gizli Cephanelik ve Krizler (1983–1998)

Ziya-ül Hak Dönemi ve Stratejik Belirsizlik

General Ziya-ül Hak'ın 1977'de yönetimi ele geçirmesi ve ardından 1979'da Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgali, Pakistan'ın nükleer programı için beklenmedik bir stratejik pencere açtı. Bu dönemde Pakistan, bir yandan Sovyet yayılmacılığına karşı ABD için vazgeçilmez bir "cephe ülkesi" haline gelirken, diğer yandan bu stratejik örtüyü gizli nükleer programını tamamlamak için ustaca kullandı. Bu on yıl, Pakistan'ın gizli bir nükleer kapasiteye ulaştığı ancak bunu açıkça ilan etmediği bir "stratejik belirsizlik" dönemiydi.

Afganistan Savaşı'nın Sağladığı Örtü:

Sovyet işgali, ABD'nin stratejik önceliklerini tamamen değiştirdi. Komünizmle mücadele, nükleer silahların yayılmasını önleme hedefinin önüne geçti. ABD, Pakistan'ın nükleer faaliyetlerine göz yummak zorunda kaldı ve Ziya-ül Hak rejimi, Amerikan askeri ve ekonomik yardımlarını alırken, perde arkasında nükleer programını neredeyse engelsiz bir şekilde ilerletmek için on yıllık bir fırsat buldu.

Önleyici Saldırı Korkusu:

İsrail'in 1981'de Irak'ın Osirak nükleer reaktörünü hava saldırısıyla imha etmesi, Pakistan'ın stratejik kültürünün en derin korkularını tetikledi: "uluslararası ayrımcılık" ve "silahsızlandırıcı bir saldırı tehlikesi". Pakistanlı yetkililer, Hindistan'ın ve muhtemelen İsrail'in iş birliğiyle, Kahuta'daki uranyum zenginleştirme tesislerine benzer bir önleyici saldırı düzenleyebileceğinden ciddi şekilde korkuyorlardı. Bu paranoya ve casusluk iklimi, bir çobanın köpeğinin Kahuta yakınlarında gizli bir elektronik dinleme cihazı içeren gizemli bir kaya bulmasıyla somutlaştı. Bu korku, Pakistan Hava Kuvvetleri'nin (PAF) hassas tesisler üzerindeki hava devriyelerini artırmasına, tesislerin hava savunma sistemleriyle güçlendirilmesine ve programın daha da gizli ve hızlı bir şekilde yürütülmesine yol açtı.

Brasstacks Krizi ve Nükleer Sinyalleşme:

1987 yılında Hindistan'ın Pakistan sınırında gerçekleştirdiği "Brasstacks" adlı devasa askeri tatbikat, iki ülkeyi savaşın eşiğine getirdi. Krizin en gergin anında Dr. Abdülkadir Han, Hintli bir gazeteci olan Kuldip Nayyar'a tartışmalı bir röportaj verdi. Bu röportajda Han, "Bizi köşeye sıkıştırmayın... Gerekirse [bombayı] kullanırız" diyerek Pakistan'ın nükleer silaha sahip olduğunu açıkça ima etti. Bu demeç, kasıtlı olup olmadığı tartışmalı olsa da, Pakistan'ın bir kriz anında nükleer kapasitesini bir caydırıcılık aracı olarak kullanacağının ilk dolaylı sinyali olarak tarihe geçti.

Ziya döneminin sonunda Pakistan, artık gizli bir nükleer cephaneliğe sahipti. Ancak bu cephaneliğin, onu hedefe ulaştıracak güvenilir teslimat vasıtaları olmadan stratejik bir anlamı olmayacaktı.

Füze Arayışı ve Stratejik Teslimat Vasıtaları

Bir nükleer silah, ancak hedefine güvenilir bir şekilde ulaşabildiğinde gerçek bir caydırıcılık aracına dönüşür. Pakistan için bu, özellikle 1990'da ABD'nin nükleer programını gerekçe göstererek Pressler Yasası yaptırımlarını uygulaması ve F-16 savaş uçaklarının teslimatını durdurmasıyla stratejik bir zorunluluk haline geldi. Uçaklara dayalı teslimat sisteminin güvensizliğini gören Pakistan, kendi balistik füze programını geliştirmek için kararlı adımlar attı.

Başlangıç: Hatf Füzeleri:

Pakistan'ın füze programının ilk adımları, ülkenin sivil uzay ajansı SUPARCO'nun roket teknolojisi deneyiminden faydalanılarak atıldı. Bu çalışmalar sonucunda, katı yakıtlı ve kısa menzilli olan Hatf-I ve Hatf-II füzeleri geliştirildi. Bu ilk denemeler teknolojik olarak mütevazı olsa da, Pakistan'a balistik füze geliştirme konusunda temel bir deneyim kazandırdı.

Çin ve Kuzey Kore'den Teknoloji Transferi:

Pakistan, daha gelişmiş füze sistemlerine ulaşmak için stratejik ortakları olan Çin ve Kuzey Kore'ye yöneldi. Bu iş birliği, Pakistan'ın füze programını hızla ileriye taşıdı.

Stratejik Denge Arayışı:

Pakistan'ın füze programı, doğrudan Hindistan'ın geliştirdiği Prithvi (kısa menzilli) ve Agni (orta menzilli) füzelerine karşı bir denge kurma çabasının bir sonucuydu. Füzeler, Pakistan'ın nükleer caydırıcılığını sadece uçaklara bağımlı kalmaktan kurtararak daha güvenilir, esnek ve hayatta kalabilir bir yapıya kavuşturdu.

1990'ların sonuna gelindiğinde Pakistan, sadece nükleer cihazlara değil, aynı zamanda bu cihazları Hindistan'ın stratejik derinliklerine ulaştırabilecek balistik füzelere de sahipti. Bu gizli kapasitenin tüm dünya tarafından öğrenilmesi artık an meselesiydi.

Test Kararı: "Otlayan At" ve 1998 Patlamaları

Hindistan'ın 11 ve 13 Mayıs 1998 tarihlerinde gerçekleştirdiği beş nükleer test, Pakistan'ı tarihinin en kritik karar anlarından biriyle karşı karşıya bıraktı. Yeni nükleer gerçeklik, Başbakan Navaz Şerif hükümetini, ağır uluslararası baskı ile ulusal güvenlik ve onur arasında zorlu bir tercih yapmaya itti. Bu süreç, Pakistan'ın nükleer bir güç olarak sahneye çıkışının dramatik öyküsüdür.

Hindistan'ın Şok Testleri ve Pakistan'daki Tartışma:

Hindistan'ın "Buda Gülümsedi" kod adlı testleri, Pakistan'da bir şok dalgası yarattı. Hükümet içinde derhal iki ana görüş belirdi. "Şahinler" kanadı (ordu ve bilim insanlarının bir kısmı), Hindistan'a anında ve güçlü bir şekilde karşılık verilmesi gerektiğini, aksi takdirde Pakistan'ın caydırıcılığının ve onurunun zedeleneceğini savundu. "Güvercinler" (ekonomiden sorumlu bakanlar ve diplomatlar) ise stratejik sabır gösterilmesini, uluslararası toplumun Hindistan'ı cezalandırmasının beklenmesini ve olası yaptırımlardan kaçınılmasını önerdi.

Dr. Abdülkadir Han'ın Metaforu:

Karar alma sürecinde en etkili seslerden biri, KRL'nin başkanı Dr. Abdülkadir Han oldu. Hükümetin üst düzey yetkilileriyle yapılan bir toplantıda Han, nükleer testlerin gerekliliğini savunmak için güçlü bir metafor kullandı: "Efendim! Hint atı diğer altısıyla birlikte çayırlarda otluyor; bizimkiyse ahırda sıkışıp kalmış. Bırakın benim atım da dışarı çıksın ve diğerleriyle birlikte otlasın, ondan sonra istediğiniz kadar anlaşma imzalayabilirsiniz." Bu metafor, Pakistan'ın nükleer kapasitesini kanıtlamadan masaya oturmasının bir zayıflık olacağı argümanını çarpıcı bir şekilde özetledi ve test kararının alınmasında etkili oldu.

Uluslararası Baskı ve Clinton'ın Telefon Görüşmeleri:

ABD Başkanı Bill Clinton, Navaz Şerif'i test yapmaktan vazgeçirmek için yoğun bir diplomatik çaba başlattı. Defalarca telefonla aradığı Şerif'e, test yapmaması karşılığında yaptırımların kaldırılması, F-16'ların teslimi ve milyarlarca dolarlık ekonomik yardım gibi cazip bir teşvik paketi sundu. Ancak Pakistanlı karar alıcılar, bu teklifleri "havuçları yutarken boğulmak" olarak gördüler. Hindistan'ın nükleer üstünlüğü karşısında bu teşviklerin uzun vadeli bir güvence sağlamayacağına ve Pakistan'ın stratejik olarak rehin alınacağına inandılar.

Chagai ve Kharan Testleri:

Uluslararası baskılara rağmen Pakistan, kendi güvenliğini önceleme kararı aldı. 28 Mayıs 1998 tarihinde Belucistan'daki Chagai Tepeleri'nde beş nükleer test gerçekleştirdi. İki gün sonra, 30 Mayıs'ta ise Kharan çölünde bir test daha yaptı. Bu toplam altı test, Pakistan'ın hem yüksek düzeyde zenginleştirilmiş uranyum hem de plütonyum tabanlı, farklı boyut ve verimlerde (minyatürleştirilmiş dahil) nükleer cihazlar üretebildiğini kanıtladı. Pakistan, bu testlerle Hindistan'la "skoru eşitlemiş" ve nükleer dengeyi yeniden kurmuştu.

Pakistan artık resmen dünyanın yedinci ve İslam dünyasının ilk nükleer gücüydü. Ancak bu yeni statü, ülkeyi ağır ekonomik yaptırımlar, uluslararası tecrit ve tehlikeli bir bölgesel istikrarsızlık gibi çok büyük bedellerle yüzleşmek zorunda bırakacaktı.

Bölüm IV: Operasyonel Caydırıcılık (1998–2002)

Sarsıntılı Bir Başlangıç: Kapsamlı Yaptırımlar ve Kargil Savaşı

Pakistan'ın nükleer bir güç olarak sahneye çıkışı, kutlamalardan çok krizlerle dolu sancılı bir başlangıca sahne oldu. Nükleer testlerin hemen ardından gelen ağır uluslararası yaptırımlar ve 1999'daki Kargil Savaşı, ülkeyi hem ekonomik hem de stratejik olarak çöküşün eşiğine getirdi. Bu sarsıntılı dönem, nükleer caydırıcılığın tek başına bir güvenlik garantisi olmadığını acı bir şekilde gösterirken, Pakistan'ın stratejik karar alma mekanizmalarındaki ciddi zafiyetleri de gözler önüne serdi.

Yaptırımlar ve Ekonomik Kriz:

Nükleer testlere yanıt olarak başta ABD olmak üzere uluslararası toplum, Pakistan'a kapsamlı ekonomik yaptırımlar uyguladı. Bu yaptırımlar, zaten kırılgan olan Pakistan ekonomisine ağır bir darbe vurdu. Ülkenin dış borçlarını ödeyemeyerek temerrüde düşme riskiyle karşı karşıya kalması üzerine hükümet, paniği önlemek amacıyla vatandaşların döviz hesaplarını dondurma kararı aldı. Bu hamle, hem ülke içinde hem de yurt dışındaki Pakistanlılar arasında büyük bir güvensizlik yarattı ve ekonomik krizi daha da derinleştirdi.

Kargil Yanlış Hesabı (1999):

1999'un bahar aylarında Pakistan ordusu, Hindistan kontrolündeki Keşmir'in Kargil bölgesinde, kış aylarında boşaltılan stratejik tepeleri ele geçirmek için gizli bir operasyon başlattı. Bu operasyon, bir dizi ölümcül yanlış hesaba dayanıyordu:

●      Nükleer Kalkan İllüzyonu: Plancılar, Pakistan'ın yeni nükleer statüsünün bir "kalkan" görevi göreceğine ve Hindistan'ı konvansiyonel bir savaşı tırmandırmaktan alıkoyacağına dair hatalı bir varsayımda bulundular.

●      Uluslararası Tepkinin Hafife Alınması: Dünya güçlerinin, nükleer silahlara sahip iki ülke arasında patlak verecek bir çatışmaya ne kadar sert ve kararlı bir şekilde müdahale edeceğini öngöremediler. Uluslararası toplum, Pakistan'ı açıkça saldırgan taraf olarak gördü ve kınadı.

●      Sivil-Asker Kopukluğu: En kritik hata, operasyonun Dışişleri Bakanlığı ve sivil hükümetin tam bilgisi ve onayı olmadan, dar bir askeri kadro tarafından planlanmasıydı. Bu durum, Pakistan'ın diplomatik olarak kendini savunamamasına ve uluslararası alanda tamamen izole olmasına yol açtı.

Washington Geri Çekilişi ve Askeri Darbe:

Hindistan'ın kararlı askeri karşılığı ve ezici uluslararası baskı karşısında Başbakan Navaz Şerif, Washington'a giderek ABD Başkanı Bill Clinton'ın arabuluculuğunu talep etmek zorunda kaldı. 4 Temmuz 1999 tarihinde, Pakistan'ın koşulsuz olarak güçlerini geri çekmesini kabul etti. Bu geri çekilme, operasyonu yürüten ordu tarafından bir "ihanet" olarak algılandı ve sivil hükümet ile ordu arasındaki ipleri tamamen kopardı. Bu gerilim, birkaç ay sonra, Ekim 1999 ayında Genelkurmay Başkanı General Pervez Müşerref'in kansız bir darbeyle yönetimi ele geçirmesiyle sonuçlandı.

Kargil fiyaskosu ve ardından gelen askeri darbe, Pakistan'ın nükleer varlıklarını yönetecek sağlam, merkezi ve kurumsal bir komuta-kontrol yapısına ne kadar acil bir şekilde ihtiyaç duyduğunu tüm çıplaklığıyla ortaya koymuştu.

Kurumsallaşma: Ulusal Komuta Otoritesi (NCA) ve Stratejik Planlar Bölümü'nün (SPD) Kurulması

Kargil krizinin ortaya çıkardığı komuta-kontrol zafiyetleri, Pakistan'ı nükleer varlıkları üzerindeki gayri resmî ve dağınık yapıyı terk edip, yerine profesyonel, merkezi ve kurumsal bir sistem kurmaya zorladı. 1999 darbesiyle iktidara gelen General Pervez Müşerref liderliğindeki yeni yönetim, bu kurumsallaşmayı en öncelikli görevlerinden biri olarak gördü. Bu adımlar, aynı zamanda uluslararası topluma Pakistan'ın sorumlu bir nükleer güç olduğu mesajını vermeyi amaçlıyordu.

Dağınıklıktan Merkezi Kontrole:

1998 testlerinden önce ve Kargil krizi sırasında, nükleer program üzerindeki nihai kontrol, cumhurbaşkanı, başbakan ve genelkurmay başkanından oluşan ve "troika" olarak bilinen yapı arasında gayri resmi bir şekilde paylaşılıyordu. Kargil, bu sistemin kriz anında karar alma ve koordinasyon sağlama konusunda tamamen iflas ettiğini gösterdi.

Stratejik Planlar Bölümü'nün (SPD) Doğuşu:

Bu boşluğu doldurmak için General Müşerref, ordu karargâhı (GHQ) bünyesindeki Muharebe Geliştirme Direktörlüğü'nü (Combat Development Directorate) temel alarak yeni bir yapı oluşturdu. Bu yapı, nükleer silahlardan füzelere kadar tüm stratejik programların planlanmasını, geliştirilmesini, koordine edilmesini ve denetlenmesini sağlayacak olan Stratejik Planlar Bölümü (SPD) olarak yeniden organize edildi. SPD, nükleer doktrin, operasyonel planlama ve güvenlikten sorumlu merkezi bir beyin takımı olarak tasarlandı.

Ulusal Komuta Otoritesi'nin (NCA) Yapısı:

Şubat 2000'de, nükleer komuta zincirinin en tepesinde yer alacak olan Ulusal Komuta Otoritesi (NCA) resmen kuruldu. Başbakanın başkanlık ettiği NCA, kilit sivil bakanlar (Dışişleri, Savunma, Maliye) ve en üst düzey askeri komutanlardan (Genelkurmay Başkanı, Kuvvet Komutanları) oluşuyordu. NCA, Pakistan'ın nükleer silahlarının kullanımı konusunda tek ve nihai karar mercii olarak tanımlandı. SPD ise bu üst düzey otoritenin sekretaryası ve uygulama organı olarak görev yapacaktı.

Bilimsel Kuruluşların Dizginlenmesi:

Bu yeni kurumsal yapı, daha önce büyük ölçüde özerk hareket eden ve aralarında yoğun bir rekabet bulunan PAEC ve özellikle A.Q. Han'ın liderliğindeki KRL'yi sıkı bir askeri denetim ve hesap verebilirlik sistemi altına aldı. Artık tüm stratejik organizasyonlar, planlama, bütçe ve güvenlik konularında doğrudan SPD'ye rapor vermek zorundaydı. Bu durum, A.Q. Han gibi figürlerin sınırsız gücünü dizginledi, ancak aynı zamanda onun kontrol dışı faaliyetlerinin ortaya çıkacağı gelecekteki proliferasyon skandalının da zeminini hazırladı.

NCA ve SPD'nin kurulmasıyla Pakistan, nükleer cephaneliğini artık çok daha güvenli, profesyonel ve merkezi bir kontrol altına almıştı. Ancak bu yeni ve sağlamlaştırılmış sistem, çok yakında 11 Eylül sonrası dünyanın getireceği büyük krizlerle ve A.Q. Han ağının çöküşüyle tarihin en zorlu sınavlarından birini verecekti.

Bölüm V: Yeni Sınamalar ve Miras (2001'den Günümüze)

Dr. Abdülkadir Han Ağı'nın Çöküşü

2000'li yılların başında, Pakistan'ın "nükleer bombanın babası" ve ulusal kahramanı olarak görülen Dr. Abdülkadir Han tarafından yönetilen gizli bir nükleer proliferasyon ağının ifşa olması, ülkenin uluslararası imajına ve nükleer güvenlik siciline yönelik en büyük tehdidi oluşturdu. Bu skandal, Pakistan'ın nükleer programının en karanlık yüzünü ortaya çıkarırken, ülkeyi küresel bir krizin merkezine yerleştirdi.

Tedarikçiden Satıcıya Dönüşüm:

A.Q. Han, Pakistan'ın nükleer programı için gerekli malzemeleri temin etmek amacıyla kurduğu karmaşık küresel ağı, ülkenin ihtiyaçları karşılandıktan sonra kişisel çıkarları için kullanmaya başladı. Kişisel zenginlik, etki ve belki de bir tür "İslami dayanışma" motivasyonuyla hareket eden Han, aynı ağı bu kez nükleer teknoloji ihraç etmek için bir araca dönüştürdü. Ağın temel motivasyonunun, ideolojiden çok "açgözlülük" olduğu kısa sürede anlaşıldı. Bu durumu en iyi özetleyenlerden biri, dönemin Genelkurmay Başkanı General Aslam Beg'in, Han'ın olası yolsuzluklarını hizmetleri karşılığında bir "yan hak" olarak rasyonelleştirmesiydi; bu, Han'ın faaliyetlerine göz yuman kurumsal zihniyete dair çarpıcı bir içgörü sunmaktadır.

Kilit Müşteriler:

Dr. Abdülkadir Han ağının en az üç önemli müşterisi vardı. Bu transferler, Pakistan devletinin bilgisi dışında, Han'ın kişisel girişimiyle gerçekleşti:

İran:

Ağa ilk başvuran ülkelerden biriydi. Han, İran'a eski nesil P-1 santrifüj tasarımlarını ve uranyum zenginleştirmeye başlamaları için gerekli başlangıç kitlerini sağladı.

Kuzey Kore:

Bu, bir takas anlaşmasıydı. Pakistan, Ghauri füzeleri (Nodong) teknolojisi karşılığında, Kuzey Kore'ye daha gelişmiş P-2 santrifüj teknolojisi ve uranyum zenginleştirme sürecinde kritik olan uranyum hekzaflorür (UF6) gazı verdi.

Libya:

Ağın en kapsamlı ve en cüretkâr iş birliği yaptığı ülkeydi. Libya'ya sadece santrifüj teknolojisi değil, aynı zamanda Pakistan'ın test ettiği bir nükleer bomba tasarımının planları da dahil olmak üzere neredeyse anahtar teslim bir nükleer program paketi satıldı.

Ağın Çözülmesi ve Sonuçları:

Ağ, 2003 yılında Libya lideri Muammer Kaddafi'nin kitle imha silahları programından vazgeçtiğini açıklaması ve tüm sırlarını uluslararası denetçilere açmasıyla çöktü. Ele geçirilen belgeler ve malzemeler, doğrudan Dr. Abdülkadir Han’'ı işaret ediyordu. Bu durum, General Müşerref hükümetini zor bir durumda bıraktı. Bir yanda ABD'nin yoğun baskısı, diğer yanda ise ülke içinde bir kahraman olarak görülen Han'a dokunmanın yaratacağı siyasi risk vardı. Müşerref, orta bir yol bularak A.Q. Han'ı televizyonda bir itiraf konuşması yapmaya ikna etti ve ardından onu "ulusal kahraman" statüsünü gözeterek affetti, ancak ömür boyu ev hapsine mahkûm etti. Yargılanmaması, uluslararası toplumda devletin bu faaliyetlere göz yumduğu yönünde kalıcı şüpheler yarattı.

Dr. Abdülkadir Han skandalı, Pakistan'ı nükleer güvenlik protokollerini ve özellikle Personel Güvenilirlik Programlarını (PRP) kökten reforme etmeye zorladı. Ancak bu olay, ülkenin sorumlu bir nükleer güç olma iddiası üzerinde derin ve kalıcı bir yara açtı.

11 Eylül Sonrası Dünya ve Nükleer Caydırıcılığın Sınavı

11 Eylül 2001 terör saldırıları ve hemen ardından patlak veren 2001-2002 Hindistan-Pakistan askeri gerilimi, Pakistan'ın yeni kurulan nükleer komuta-kontrol sistemini ve caydırıcılık doktrinini ilk kez gerçek anlamda test etti. Bu dönem, nükleer silahların varlığının getirdiği karmaşık stratejik dinamikleri ve Pakistan'ın "sorumlu nükleer güç" olma iddiasının ne kadar zorlu bir sınavdan geçtiğini gözler önüne serdi.

11 Eylül ve Stratejik İkilem:

11 Eylül saldırıları, Pakistan'ı stratejik bir yol ayrımına getirdi. ABD'nin "ya yanımızdasınız ya da karşımızdasınız" şeklindeki net ültimatomu, Afganistan'daki Taliban rejimini destekleyen Pakistan için zor bir seçimdi. General Müşerref, ABD ile iş birliği yapma yönünde tarihi bir karar aldı. Bu kararın arkasındaki temel motivasyonlardan biri, olası bir ABD düşmanlığı durumunda Pakistan'ın nükleer varlıklarının güvenliğinin tehlikeye gireceği endişesiydi. Müşerref, nükleer cephaneliği korumanın en iyi yolunun ABD ile müttefik olmaktan geçtiğini hesapladı.

2001-2002 Askeri Gerilimi:

Aralık 2001'de Hindistan Parlamentosu'na düzenlenen terör saldırısının ardından Yeni Delhi, saldırıdan Pakistan merkezli grupları sorumlu tuttu. Hindistan, "Operasyon Parakram" adını verdiği devasa bir askeri yığınakla yarım milyondan fazla askerini Pakistan sınırına sevk etti. On ay süren bu gerilim, nükleer silahlara sahip iki ülkeyi savaşın eşiğine getiren, Kargil'den sonraki en tehlikeli krizdi.

Nükleer Eşiklerin Belirlenmesi:

Bu kriz, Pakistan'ın nükleer silahları hangi koşullar altında kullanabileceğine dair doktrinini netleştirmesi için bir fırsat oldu. SPD'nin başkanı General Halid Kidvai, bir mülakatta Pakistan'ın "kırmızı çizgilerini" kamuoyuna dolaylı olarak açıkladı. Buna göre, Pakistan nükleer silah kullanımını dört ana senaryoda değerlendirebilirdi:

●   Toprak Kaybı: Hindistan'ın Pakistan topraklarının büyük bir bölümünü işgal etmesi.

●    Askeri Çöküş: Pakistan Silahlı Kuvvetleri'nin büyük bir kısmının imha edilmesi.

●  Ekonomik Boğulma: Hindistan'ın, örneğin su kaynaklarını keserek veya limanları abluka altına alarak Pakistan ekonomisini çökertmeye çalışması.

●İç İstikrarsızlık: Hindistan'ın Pakistan içinde geniş çaplı bir siyasi istikrarsızlık ve isyan yaratması. Bu doktrin, Hindistan'ın ezici konvansiyonel askeri üstünlüğünü dengelemeyi ve olası bir savaşı nükleer bir tırmanma riskiyle caydırmayı amaçlıyordu.

2001-2002 krizi, nükleer silahların varlığının büyük ölçekli bir konvansiyonel savaşı engellediğini, ancak terörizm veya düşük yoğunluklu çatışmaları durduramadığını göstererek "istikrar-istikrarsızlık paradoksunu" çarpıcı bir şekilde kanıtladı.

Pakistan'ın nükleer teslimat sistemlerini, ülkenin yaklaşık 170 savaş başlığından oluşan stoğu ile ilişkilendirerek ve "tam spektrumlu caydırıcılık" doktrini çerçevesinde üç aşamalı (triad) bir yetenek geliştirme çabası hakkında kapsamlı bir şekilde bilgi verilecektir.

Bu teslimat sistemleri; 2025 yılı itibarıyla şunlardır. Kara tabanlı, hava tabanlı ve deniz tabanlı sistemlerdir.

Balistik füzeler, menzillerine göre genellikle beş ana kategoriye ayrılır. Bu sınıflandırma, füzelerin kat edebileceği mesafeye ve bu mesafenin savaş stratejisi üzerindeki etkisine dayanır.

Kısa Menzilli Balistik Füzeler (SRBM - Short-Range Ballistic Missile):

Menzil: 1.000 kilometreye (620 mil) kadar.

Kullanım Alanı: Genellikle bölgesel çatışmalarda kullanılırlar ve komşu ülkeleri hedef alabilirler.

Orta Menzilli Balistik Füzeler (MRBM - Medium-Range Ballistic Missile):

Menzil: 1.000 ile 3.000 kilometre (620 - 1.860 mil) arası.

Kullanım Alanı: Daha geniş bir coğrafi alandaki hedeflere ulaşabilirler ve bölgesel güç dengesinde önemli bir rol oynarlar.

Orta Kıtalararası Balistik Füzeler (IRBM - Intermediate-Range Ballistic Missile):

Menzil: 3.000 ile 5.500 kilometre (1.860 - 3.420 mil) arası.

Kullanım Alanı: Genellikle bir kıtanın büyük bir bölümünü veya yakın coğrafyadaki uzak hedefleri vurmak için kullanılırlar.

Kıtalararası Balistik Füzeler (ICBM - Intercontinental Ballistic Missile):

Menzil: 5.500 kilometreden (3.420 mil) daha fazla.

Kullanım Alanı: Bir kıtadan diğerine ulaşabilirler ve genellikle nükleer savaş başlığı taşıma kapasitesine sahiptirler. Soğuk Savaş döneminde nükleer caydırıcılığın ana unsurlarından biri olmuşlardır.

Denizaltıdan Fırlatılan Balistik Füzeler (SLBM - Submarine-Launched Ballistic Missile):

Menzil: Değişkendir, ancak genellikle ICBM menziline sahiptirler.

Kullanım Alanı: Denizaltılardan fırlatılırlar ve düşman tarafından tespiti zor olduğu için stratejik bir ikinci vuruş kabiliyeti sağlarlar. Nükleer caydırıcılık stratejisinde kritik bir yere sahiptirler.

Bu sınıflandırma, füzelerin teknik özelliklerini, operasyonel kullanımlarını ve stratejik önemlerini anlamada temel bir çerçeve sunar.

I. Kara Tabanlı Teslimat Sistemleri (SSBM ve GLCM)

SSBM (Surface-to-Surface Ballistic Missile – Karadan Karaya Balistik Füze):

Karadan fırlatılarak başka bir kara hedefini vurmak üzere tasarlanmış balistik füze sistemidir. Genellikle sabit veya mobil platformlardan ateşlenir ve yüksek irtifaya çıkarak balistik bir yörünge izler. Hedefe ulaşmadan önce atmosfer dışına çıkabilir ve ardından yerçekimi etkisiyle hedefe yönelir. Uzun menzilli versiyonları stratejik caydırıcılık amacıyla kullanılırken, kısa ve orta menzilli modeller taktik operasyonlarda tercih edilir. SSBM sistemleri, yüksek hızları ve zorlu önleme kabiliyetleri nedeniyle kritik askeri altyapılara karşı etkili bir tehdit unsuru olarak değerlendirilir.

GLCM (Ground-Launched Cruise Missile – Karadan Fırlatılan Seyir Füzesi):

Yüzeyden fırlatılan ve hedefe kadar alçak irtifada, genellikle araziyi takip ederek uçan güdümlü füze sistemidir. Jet motorlarıyla çalışan GLCM’ler, sabit veya mobil kara platformlarından ateşlenebilir. Seyir füzeleri, yüksek hassasiyetli vuruş kabiliyeti, düşük radar görünürlüğü ve uzun menzilleri sayesinde stratejik hedeflere karşı etkili bir çözüm sunar. GLCM sistemleri hem konvansiyonel hem de nükleer başlık taşıma kapasitesine sahip olabilir ve genellikle düşman hava savunma sistemlerini aşmak üzere tasarlanmıştır.

Kara kuvvetleri, Pakistan'ın nükleer teslimat sistemlerinin en geniş kısmını oluşturur ve envanterdeki füzeler, Ulusal Savunma Kompleksi'nde (NDC) geliştirilir ve üretilir.

Pakistan'ın şu anda operasyonel olan altı nükleer kapasiteli, katı yakıtlı, yol-mobil balistik füze sistemi bulunmaktadır.

1. Kısa Menzilli Balistik Füzeler (SRBM) ve Taktik Silahlar:

Bu sistemler (Abdali, Ghaznavi, Shaheen-I/A, Nasr), özellikle stratejik seviyenin altındaki askeri tehditlere karşı koymak için eklenmiş olup, Hindistan’ın "Soğuk Başlangıç" doktrinine karşı bir cevap olarak tasarlanmıştır. Bu füzelerin konuşlandırılması, nükleer kullanım eşiğini düşürdüğüne dair endişelere yol açmıştır.

Nasr (Hatf-9): Pakistan cephaneliğindeki en tartışmalı yeni sistemdir. Menzili 70 kilometreye uzatılmıştır. Menzilinin Hindistan içindeki stratejik hedeflere saldırmak için çok kısa olması nedeniyle, yalnızca işgalci Hint birliklerine karşı savaş alanı savunması için tasarlanmış olduğu görülmektedir. Yüksek doğruluk ve "vur ve kaç" (shoot and scoot) özelliklerine sahiptir. ABD istihbaratı 2013'ten beri konuşlandırılmış olduğunu bildirmektedir.

Abdali (Hatf-2): Tek aşamalı, katı yakıtlı. En son Mayıs 2025'teki testten sonra menzili 180 km'den 450 kilometreye (450 km) çıkarılmıştır. Abdali’nin operasyonel düzeyde yetenek sağladığı ve nükleer/konvansiyonel savaş başlıkları taşıdığı belirtilmiştir.

Ghaznavi (Hatf-3): 290 kilometreye kadar menzile sahiptir. Katı yakıtlı, tek aşamalıdır ve birliklerin muhtemelen Hint sınırına nispeten yakın konuşlandığı anlamına gelmektedir.

Shaheen-I/IA (Hatf-4): Shaheen-I, 650 kilometre menzilli çift kapasiteli bir SRBM'dir. Genişletilmiş menzilli versiyonu olan Shaheen-IA'nın menzili 900 kilometre olarak beyan edilmiştir.

2. Orta ve Uzun Menzilli Sistemler (MRBM ve MIRV):

Shaheen-II (Hatf-6): İki aşamalı, katı yakıtlı, yol-mobil bir MRBM olup, NASIC (Ulusal Hava ve Uzay İstihbarat Merkezi) menzilini 2.000 kilometre olarak belirlemiştir.

Ghauri (Hatf-5): Pakistan'ın en eski nükleer kapasiteli MRBM'sidir. Sıvı yakıtlıdır ve 1.300 kilometre menzile sahiptir. Sıvı yakıtlı olması, yeni katı yakıtlı sistemlere göre saldırıya karşı daha savunmasız olmasını sağlamaktadır.

Shaheen-III: Pakistan'ın test ettiği en uzun menzilli sistemdir. Menzili 2.750 kilometre olup, Hindistan anakarasının tamamını ve Hint Okyanusu'ndaki Andaman ve Nikobar Adaları'nı hedefleme ihtiyacına cevap vermek üzere belirlenmiştir.

Ababeel: Geliştirme aşamasında olan, üç aşamalı, katı yakıtlı füzedir. Çoklu Bağımsız Hedeflenebilir Yeniden Giriş Aracı (MIRV) teknolojisini taşıyabilir. 2.200 kilometre menzile sahiptir. Ababeel'in geliştirilmesi, Hindistan’ın planlanan Balistik Füze Savunma (BMD) sistemine karşı caydırıcılığı pekiştirmeyi amaçlamaktadır.

Kıtalararası Balistik Füze (ICBM) Potansiyeli: ABD'li yetkililer, Pakistan'ın ICBM yeteneği peşinde olduğuna dair endişelerini dile getirmiştir. Bu yetenek, Pakistan'ın hedeflerini Güney Asya'nın ötesine, potansiyel olarak ABD'ye kadar uzatabilir.

B. Kara Tabanlı Seyir Füzeleri (GLCM)

Babur (Hatf-7): Ses altı (subsonic) ve çift kapasiteli bir seyir füzesi ailesidir.

Tasarım: Babur'un balistik füzelerden daha ince olması, güçlendirilmiş fisyon tasarımına dayalı savaş başlığı minyatürleştirmesinde başarılı olduğunu düşündürmektedir.

Menziller: Babur-1 GLCM’nin menzili ABD istihbaratına göre 350 km. Babur-1A'nın menzili 450 km. Gelişmiş versiyon Babur-2/1B'nin menzili 700 kilometreye kadar çıkmıştır. Babur, gizlilik yeteneklerine ve düşük irtifada, araziye yakın uçuş kabiliyetine sahiptir.

II. Hava Tabanlı Teslimat Sistemleri

Hava Kuvvetleri Stratejik Komutanlığı (AFSC), nükleer üçlemenin bu ayağını oluşturur.

Nükleer Vuruş Platformları:

Mirage III ve Mirage V: Nükleer teslimat rolü üstlenmesi en muhtemel uçaklardır. Mirage V'in Pakistan'ın küçük nükleer yerçekimi bombaları cephaneliğiyle vuruş rolü üstlendiğine inanılmaktadır.

F-16 Uçakları: Nükleer kapasitesi belirsizdir. Pakistan'ın nükleer silah taşımak için modifiye etme niyetinde olduğuna dair güvenilir raporlar mevcuttur. F-16'lar nükleer görev üstlenirse, bombalar muhtemelen özel yeraltı depolama tesislerinde tutulacaktır.

JF-17 Savaş Uçakları: Çin ile ortak üretilen bu uçaklar sürekli yükseltilmektedir. Bir JF-17 Block II'nin Ra’ad-I ALCM'ye benzeyen bir füze taşıdığı gözlemlenmiştir; bu, yaşlanan Mirage III/V'lerin nükleer vuruş rolünü potansiyel olarak tamamlayabileceği veya değiştirebileceği anlamına gelmektedir. Ancak gelecekteki nükleer statüleri hakkında ek kanıt gereklidir.

Havadan Fırlatılan Seyir Füzeleri (ALCM):

Ra’ad (Havadan Fırlatılan Seyir Füzesi): Çift kapasiteli ALCM'dir. Ra’ad-I'in menzili 350 km olup, stratejik bekleme (standoff) yeteneği sağlar.

Ra’ad-II: Gelişmiş versiyonu 600 kilometre menzile ulaşabilir.

Operasyonel Durum: Temmuz 2025 itibarıyla herhangi bir Ra’ad sisteminin operasyonel olarak konuşlandırıldığına dair mevcut bir kanıt yoktur.

III. Deniz Tabanlı Teslimat Sistemleri

Deniz Stratejik Kuvvet Komutanlığı (NSFC) tarafından yönetilen bu ayak, Pakistan'ın "Güvenilir İkinci Vuruş Yeteneği" (Credible Second Strike Capability) politikasını güçlendirmeyi hedefler.

Babur-3 SLCM (Denizaltıdan Fırlatılan Seyir Füzesi):
Varyant: Babur-2 GLCM'nin deniz tabanlı bir varyantı olduğu söylenmektedir.

Menzil: 450 kilometre menzile sahiptir.

Stratejik Amaç: Pakistan'ın nükleer caydırıcılığını pekiştiren Güvenilir İkinci Vuruş Yeteneği sağlamayı amaçlar. Geliştirilmesi, Hindistan’ın nükleer üçlemesine ve Hint Okyanusu Bölgesi’nin nükleerleşmesine yanıt olarak görülmektedir.

Platformlar: En muhtemel platformlar, Pakistan Donanması'nın üç Agosta-90B dizel-elektrik denizaltısı ve 2028 yılına kadar tamamlanması planlanan sekiz yeni Hangor-sınıfı denizaltıdır. Yeni denizaltılardan ikisi 2025'in ilk yarısında denize indirilmiştir.

Harbah: Yüzey gemileri tarafından taşınabilen Babur seyir füzesinin bir varyantıdır.
Özellikler: Ses altı seyir füzesidir; gemi savar ve kara saldırı yeteneklerine sahiptir ve yaklaşık 290 kilometre menzili vardır.

Durum: Pakistan Donanması'na dahil edilmiştir, ancak çift kapasiteli olup olmadığı (nükleer taşıyıp taşımadığı) belirsizliğini korumaktadır.

Sonuç: Kazanımlar, Bedeller ve Belirsiz Gelecek

Pakistan'ın nükleer silahlanma yolculuğu, varoluşsal bir tehdit algısıyla başlayan, ulusal bir kararlılıkla sürdürülen ve inanılmaz zorluklara rağmen nihai hedefine ulaşan bir destandır. Ülke, Hindistan karşısında stratejik dengeyi kurarak ulusal güvenliğini sağlama amacına ulaşmıştır. Ancak bu kazanım, ülkenin geleceğini derinden etkileyen ağır bedellerle birlikte gelmiştir. Bu bedeller, Pakistan'ın nükleer mirasının karmaşık ve çelişkili doğasını ortaya koymaktadır:

Ekonomik Geri Kalmışlık:

Nükleer programa ve konvansiyonel orduya harcanan devasa kaynaklar ve yıllarca süren uluslararası yaptırımlar, Pakistan'ın ekonomik kalkınmasını ciddi şekilde engellemiş, ülkeyi dış borca ve yardıma bağımlı kılmıştır.

Siyasi İstikrarsızlık:

Nükleer programın gizliliği ve stratejik önemi, ordunun siyasetteki merkezi rolünü pekiştirmiş, sivil-asker ilişkilerindeki dengesizliği derinleştirmiş ve demokratik kurumların gelişimini zayıflatmıştır.

Uluslararası İzolasyon:

Pakistan, nükleer hırsı nedeniyle uzun yıllar uluslararası toplumda yalnız bırakılmış, güvenilmez bir aktör olarak görülmüş ve önemli stratejik ortaklıklardan mahrum kalmıştır.

İtibari Hasar:

Özellikle Dr. Abdülkadir Han ağının ifşa olması, Pakistan'ın nükleer bir güç olarak sorumlu davranacağına dair imajına kalıcı bir zarar vermiş ve nükleer varlıklarının güvenliği konusunda bitmeyen şüpheler yaratmıştır.

Pakistan'ın nükleer mirasının en büyük ironisi, dış tehditlere karşı bir kalkan oluştururken, bugün en büyük tehlikenin artık ülkenin kendi içindeki ekonomik zayıflık, siyasi istikrarsızlık ve radikal gruplardan kaynaklanmasıdır. Hindistan'ın olası bir konvansiyonel saldırıyı nükleer eşiğin altında tutmayı amaçlayan "Soğuk Başlangıç" (Cold Start) doktrini ve Pakistan'ın devam eden iç sorunları, ülkenin nükleer geleceği üzerindeki en büyük belirsizlikler olarak varlığını sürdürmektedir. Nükleer silahlar Pakistan'a bir güvenlik hissi vermiş olabilir, ancak gerçek ve kalıcı güvenlik, ancak istikrarlı bir siyasi yapı ve müreffeh bir ekonomi ile mümkün olacaktır.

Kaynakça

https://missilethreat.csis.org/country/pakistan/

Pakistan nuclear weapons, 2025 - Bulletin of the Atomic Scientists

Khan, F. H. (2012). Eating grass: The making of the Pakistani bomb. Stanford University Press.