Kadınlar Saltanatına Son Veren Hatice Turhan Valide Sultan

Hürrem Sultan ile başlayıp, Kösem Sultan ile zirveye çıkan kadınlar saltanatına son veren, tarihçiler tarafından "devletin direği" diye zikredilen Hatice Turhan Sultan’ın hikayesi.

Valide Hatice Turhan Sultan [1627 - ö. Edirne, 5 Temmuz 1683] Sultan İbrahim'in baş hasekisi, IV. Mehmed'in annesidir. Şehzade Mehmed'i doğurduğunda 15 yaşında olabileceği tahmini ile 1627 tarihinde doğmuş olabileceği kabul edilmektedir. Çerkes asıllı olup, Ruslardan esir alındığına dair zayıf bir rivayet de vardır. Beşiktaş'taki yaptırdığı adına yaptırdığı çeşmesinin üzerinde adı Hatice Sultan olarak yazılıdır. Kaynaklarda beyaz tenli, koyu kahverengi saçlı, mavi gözlü, boylu poslu, narince çok güzel bir kız olduğu anlatılmaktadır.

Valide Sultan olması

Kösem Sultan, Oğlu IV. Murad’ın tahta çıkışı (14 Zilkade 1032 / 9 Eylül 1623) ile arzuladığı gücü sağlamıştı. IV. Murad ergenlik çağına (1631) gelene kadar devleti fiilen Kösem Valide Sultan idare etti. Ancak ergenlik çağına girdiğinde yine de IV. Murad annesinin sözünü dinliyor ve ondan bütünüyle kopamıyordu. IV. Murad, 1640 yılında hastalanarak ölünce kalan tek kardeşi 25 yaşındaki İbrahim tahta geçti.

Şehzadeliği çok buhranlı geçen İbrahim’in, ağabeyi II. Osman’ın feci şekilde öldürülmesi, ağabeyi IV. Murad’ın yaşadığı anarşik ortam ile, kardeşleri Bayezid, Süleyman ve Kasım’ın öldürülmeleri, kendi idam fermanının annesi tarafından durdurulması ruhi dengesini çok bozmuştu. Bu durumda Kösem Sultan devlette en etkili kişi oluverdi. Adeta tek başına devleti idare etmeye başladı.

İbrahim’in kadın görünce korkması nedeniyle, çocuğu yoktu. İmparatorluk sona erme tehlikesi yaşayınca, Kösem Sultan her türlü tedaviyi denedi. Hiçbir netice alınamadı. Turhan Sultan kendisine sunulunca kadın korkusu geçen İbrahim bu defa kadın düşkünü oldu. Turhan Sultan IV. Mehmed’i doğurunca devletin beka sorunu çözülüverdi. Ancak İbrahim’in çok dengesiz müdahaleleri, hazinenin boşalmasına neden oldu. 1648’de Valide Kösem Sultan, kapıkılu ve devlet ileri gelenleri ile ulema ittifak ederek İbrahim’i tahttan indirdiler ve yedi yaşındaki IV. Mehmed’i tahta çıkardılar.

Kösem Sultan; Büyük Valide Sultan olarak, yeniçeri ağası Kara Murad ağa ve diğer ağalarla birlikte devleti idare etmeye başladı. Ağalar, devlet makamlarını rüşvetle satıyor, ticaretle uğraşıyorlardı. Bu durumlardan rahatsız olan ağalar ile diğer devlet erkânı Valide Hatice Turhan Sultan etrafında birleşerek 2 Eylül 1651 de Kösem Sultanının öldürülmesini sağladılar.

1566-1656 yılları arasını valide sultanlar devri olarak adlandırmaktadır. İlk valide sultan olan Nurbanu Sultan´a günlük iki bin akçe maaş bağlanmıştı. Buna karşılık en yüksek kamu görevlisi maaşı, şeyhülislam için (günlük) yedi yüz elli akçe, Rumeli ve Anadolu kazaskerleri için beş yüz yetmiş iki akçe idi. Kösem Sultan’ın maaşı 3000, Turhan Sultan’ın 2000 akçe idi. Hatice Turhan Sultan kayınvalidesi Kösem´in 1651´de öldürülmesiyle Harem´in başı oldu ve maaşı üç bin akçeye yükseltildi. 32 yıl sürecek valide sultanlığı bu tarihte başladı. "Mazhar-ı lutf-i Samed Valide-i Sultan Mehmed" yazılı mührünü bastığı hükümnamelerle yönetimde fiilen söz sahibi oldu. Beş yılda pek çok sadrazam değiştirdi. Devletin tek kuruşunu bile takip edip hesabını soruyor,”kılıç ortaya çıkmadan kul taifesi iş yapmaz” diye sadrazam ve vezirleri tehdit ediyordu.

Venedikliler Çanakkale boğazını işgal etmiş, Kadızadeliler diye bir taife tıpkı günümüzdeki Fetullah efendi yapılanmasına benzer şekilde devleti işgal etmeye çalışıyordu. Hazine boşalmak üzere idi. Bütün bu sıkıntıları halledebilecek biri olarak Mimarbaşı Kasım Ağa ile Reisülküttab Mehmed Efendi, Valide Sultan’a Köprülü Mehmed Paşa’yı teklif ve ısrar ettiler. Valide Sultan yaptığı araştırmada Köprülü’nün şimdiye kadar yaptığı işlerde üstün bir vasıf göremedi ama ısrarlar, başka alternatif bulamaması sonucu Köprülü Mehmed Paşa’nın şimdiye kadar hiç görülmeyen şartlarını da kabul ederek Sadrazamlığını kabul etti.

Köprülü Mehmed Paşa, bir günde Kadızadelilerin mallarına el koyup, liderlerini Kıbrıs’a sürgün etti. Eflak Voyvodası Konstantin ile işbirliği yaparak devlete isyan etmeye kalkışan Rum Patriği III.Partenios’u Parmakkkapıda astırdı. Çanakkale’deki Venedik donanmasını hezimete uğratarak boğazı açtı Bozcaada’yı geri aldı.

Çekildikten sonraki icraatları

Valide Turhan Sultan, gidişatı beğenerek; Çağrı Bey’in idareyi kardeşi Tuğrul Bey’e; Sultan II. Murad’ın oğlu Sultan Mehmed’e bırakması gibi tarihte pek rastlanmayan bir şekilde bütün idareyi Köprülü Mehmed Paşa’ya bırakarak Edirne’ye çekildi. Çanakkale Seddü´l-bahr´de iki kale yaptırdı. Birincisi boğazın Avrupa kıyısında Seddü´l-bahir, ikincisi ise Asya kıyısında yer alan Sultâniye kalesi idi. Fatih Sultan Mehmed´in 15. yüzyılın ortalarında boğazın en dar yerinde yaptırmış olduğu Kilitbahir´de geniş çaplı bir onarım başlattı. Temelini 1598'de Safiye Sultan'ın attığı; Kösem Sultan'ın 1640'lardaki girişimine karşın yarım kalan Valide Külliyesiyle Mısır Çarşısını yaptırdı. Silahdar Tarihi'nde ibadete açılış töreni anlatılırken, "Padişah hazretleri ile valide sultan ve haseki sultan mükemmel alay ile cami'-i şerife teşrif buyurup, salat-ı cum'a edadan sonran "kapu kapamaca 3080 kese akçe" harcandığı açıklanmaktadır. Çanakkale, Resmo ve Kandiye'de camiler; Hicaz yolunda kuyular, Çanakkale ve İstanbul'da birer kütüphane, Beşiktaş'ta çeşme yaptırmıştır.

Vefatı

Öldüğü (10 Recep 1094, 15 Temmuz 1683) sırada, oğlu IV. Mehmed Belgrat'ta idi. İstanbul'daki türbesine gömülmesini vasiyet ettiğinden, namazı Edirne'de kılınıp cenazesi, arabayla İstanbul'a koşturuldu. Tabutu buz kalıpları arasına yerleştirilmiş olarak gece gündüz yol alındı. Yemiş İskelesinde (Eminönü) yapılan Valide Camii-Yeni Cami avlusundaki türbesine gömüldü. Tarih-i Râşid de "taht-ı revan-ı tabut ile 'azm-i mesire-i lahut ettiği" haberinin, cephedeki orduyu üzüntüye boğduğunu, merhumenin "zühd ü takvada Meryem ve Asiye" örneği hayırsever olduğu yazılmaktadır. Türbede ayrıca oğlu IV. Mehmed, torunları II. Mustafa, lll. Ahmed, I. Mahmud, III. Osman ve V. Murad gömülüdür.