Yahya Kemal’den Nazım Hikmet’e Genler Arasında Yolculuk

Hayatımızda olan şeylerin büyük çoğunluğunun ondan etkilendiğini düşünürüz. Tembel veya çalışkan olmak, sağlıklı veya sağlıksız olmak, sosyal veya asosyal olmak, mutlu veya mutsuz olmak kaderimiz midir? Eğitimle, sporla, diyetle, dopingle, sağlıksal operasyonlarla ve çevresel faktörlere müdahale ile geni alt edebilir miyiz? Yoksa o bildiğini mi okur?

Gen kopyalanabilen, ifade edilebilen, mutasyona uğrayabilen ve bilgiyi depolayan kalıtımın işlevsel birimidir. Evrim, bu birimlerden doğal seçilim yoluyla en uygun olanın ayakta kalmasına müsaade ediyor. Her canlı kendi türünün iyiliği için bir şeyler yapmak üzere evrimleşiyor. Richard Dawkins’e göre bizler yaşam kalım makineleriyiz ve genler adıyla bilinen bencil molekülleri körü körüne korumak için programlanmış robot araçlarız. Genler çoğunlukla bencil olsa da bazı genlerin sanatçı ve isyankâr ruhlu, akılcı, gerçekçi, ilerici ve yaratıcı kişilikleri şekillendirdiğini görüyoruz.

*** *** ***

Annesinin büyük dedesi Polonyalı Katolik olup adı Konstantin Borjecki’dir. Gençliğinde Prusya'nın Polonya’yı işgaline karşı ihtilale teşebbüs eden gruplara katılan Konstantin, yakalanarak bir müddet hapis yatmasının ardından Polonya'nın işgalini tanımadığını ilan eden Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. İstanbul'a gelen Konstantin, Müslümanlığı seçmiştir.

Şeyhülislam, parlak mavi gözlü ve soluk benizli bu gence “ya büyük bir adam olur ya da korkunç bir cani olur” diyerek Mustafa Celalettin adını vermiştir. Resim ve harita çizimlerindeki başarısından dolayı İstanbul'da Erkan-ı Harbiye’de görevlendirilmiştir. Mirliva Ömer Paşa'nın kızı Saffet Hanımla evlenmiş ve bu evlilikten iki çocuğu olmuştur. İlk çocuğu bebekken kuşpalazından ölen Ali Seyfi, ikinci çocuğu ise Hasan Enver’dir. Rum ve Sırp çetecilere karşı çok sayıda çatışmaya katılan Mustafa Celaleddin Paşa Karadağ isyanlarında yaralanmış ve şehit olmuştur. Tarihe meraklıdır.

1869’da Fransızca yayınladığı ve Türklerin ari ırka mensup olduğunu iddia eden, Mustafa Kemal’in de istifade ettiği “Eski ve Yeni Türkler” adlı kitabı ile hanedan tarihçiliğinden ulus tarihçiliğine geçişte etkisi olmuştur.

Türklerin tarihin en eski ve en medeni milleti olduğunu iddia etmiş, Latin alfabesinin kullanımını savunmuş olup kendisi için en eski Türkçü denilebilir. Mustafa Celalettin’in oğlu Hasan Enver, Galatasaray Sultanisini sınıf birincisi olarak bitirir. Daha sonra Mekteb-i Harbiye’ye kabul edilir. II. Abdülhamit'in yaverleri arasına katılarak Mirliva rütbesini alır. Abdülhamit tarafından uzak halk ayaklanmalarını araştırmak için Küba ve Çin’de görevlendirilir. Müşir Mehmet Ali Paşa'nın ikinci kızı Leyla Hanım ile evlenen Enver Paşa'nın üçü kız ikisi erkek beş çocuğu olur. Bu çocuklar Ayşe Celile, Mustafa Celalettin, Mehmet Ali, Münevver ve Sare’dir. Polonya asıllı olması sebebiyle Enver Paşa'nın lakabı Gavur Enver’dir. Çin görevi esnasında Hırvat asıllı Hortance Leffine Kinyoli ile de evlenerek Leyla Hanımın üzerine kuma getirir. Leyla Hanım bunun üzerine Paşa'dan ayrılır. Enver Paşa'nın bu ikinci evliliğinden Ömer Songar, Suzan ve Enver Songar adlı iki oğlu ve bir kızı olur. Erenköy'de özel bir lise kurmuş, tarih makaleleri yazmıştır. Kızı Münevver Hanım şair Oktay Rıfat’ın annesidir.

Annesinin diğer büyük dedesi Ludwig Karl Friedrich Detroit isimli Almandır. Gençken miço olarak çalıştığı gemiden İstanbul ziyareti sırasında denize atlayarak Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Bir şekilde tanıştığı devrin sadrazamı Ali Paşa'nın himayesinde Mekteb-i Harbiye de tahsil görmüş, Mehmet Ali adını alarak İslam dinine geçmiştir. Fransa ve Almanya’da askeri eğitimler görmüş, Kırım Savaşı'na, Bosna ve Karadağ seferlerine katılmıştır. 1878'de Tuna ordusu başkomutanlığa kadar yükselen ve Paşa olan Mehmet Ali’nin Arnavutluk isyanı esnasında isyancılar tarafından başı kesilmiştir. Paşa felsefe ve edebiyat alanında mahir bir insan olarak tanınmış, Almanca, Fransızca, Yunanca, Farsça ve Arapça dillerinde aynı maharetle şiir yazabilmiştir. Çeçen Hafız Abdi Paşa'nın kızı Ayşe Sıdıka hanımla evlenmiş Hayriye, Leyla Kadriye, Zekiye ve Adeviye adlı dört kızı olmuştur. Hayriye hanım rekortmen milli atlet, hukukçu ve Türkiye İşçi Partisi eski liderlerinden Mehmet Ali Aybar’ın annesidir.

Zekiye hanım ise daha sonra Türkiye’nin ilk bayındırlık bakanı olacak İsmail Fazıl Paşa ile evlenmiş olup Mustafa Kemal’in sınıf arkadaşı ve milli mücadelenin önemli isimlerinden Ali Fuat Cebesoy'un annesidir.

Annesi yani Hasan Enver’in kızı Ayşe Celile özel hocalardan Fransızca, resim, piyano ve genel kültür dersleri alarak monden bir aile ortamında yetişmiştir. Resim eğitimine Paris’te devam etmiştir. Fransızcası Türkçesi kadar mükemmeldir. Görenleri büyüleyecek kadar güzel ve özgür ruhlu bir kadındır. 1901’de Hikmet Bey’le evlenmiş, 1908’de geçimsizlik sebebiyle ayrılmışlardır. Celile Hanım, oğlunun özel hocası şair Yahya Kemal’in âşık olup şiirlerine konu ettiği kadındır. Celile Hanım’ın İngiliz Muhipleri Cemiyeti üyesi olması ve derneğin öncüsü Sait Molla ile yakın ilişkileri, evhamlı bir adam olan Yahya Kemal’in Teşkilat-ı Mahsusa tarafından uyarılması bu ilişkiyi bitirmiştir. Manzara, natürmort ve portre dallarında ünlü bir ressam olan Celile Hanım’ın sonraki yılları oğlunu hapisten kurtarmak için çabalamakla geçer.

Baba tarafından dedesi Mehmet Nazım Paşa, 1912 yılında elimizden çıkan Selanik'in son valisidir. Mustafa Kemal Samsun'a çıktıktan beş gün sonra kurulan İngiliz Muhipleri Cemiyetinin yönetim kurulundadır. Derneğin başkanı Sait Molla ile yakın dosttur. Saime Hanım ile olan evliliğinden Hikmet Nazım, Mediha ve Güzide diye üç çocuğu olmuştur.

Edebiyat yeteneğiyle, tasavvuf etkisindeki şiirleriyle, yazılarıyla tanınmıştır. Babası Hikmet Nazım, Galatasaray Lisesi mezunudur. Matbuat Genel müdürlüğü yapar. İzmir'in işgalinden sonra memur maaşları çıkmadığı için Refii Cevat ın sahipliğini yaptığı ve İngiliz Muhipleri Cemiyetinin yayın organı gibi faaliyet gösteren Alemdar gazetesinin İdare Müdürlüğünü üstlenir. Sinema mecmuası adlı bir dergi çıkarır. Hayatının son yıllarında Kadıköy Süreyya sinemasının müdürlüğünü yapmıştır. Ressam Ayşe Celile hanımla evlenmiş, bu evlilikten Nazım Hikmet, Ali İbrahim ve Saniye isimli üç çocuğu olmuştur. İkinci çocuk Ali İbrahim bebekken dizanteriden ölmüştür. Celile Hanım’dan boşanan Hikmet Nazım, Cavide isminde bir kadınla evlenmiş bu evlilikten de Fatma Melda ve Metin Yasavul isimli çocukları olmuştur.

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının dikkat çekici isimlerinden olan ve adı üzerinde çok değişik tartışmalar bulunan şair, fıkra, tiyatro ve senaryo yazarı, romancı, gazeteci, dublaj sanatçısı, ressam ve muhalif siyasetçi Nazım Hikmet, asıl adıyla Mehmet Nazım'ın şekillenmesinde yukarıda belirtilen şahsiyetlerin genetik etkisi muhakkaktır.

*** *** ***

Başarılı insanların çok çocuk sahibi olmasını öneren Francis Galton 1911'de öldüğünde hiç çocuğu yoktu. Galton’a göre, eğer insanın çiftleşmesi kontrol altına alınabilirse, insana ait pek çok özelliğin kalıtımı kontrol edilebilecekti. Bu aynı zamanda, yapay seçilim anlamına gelmekte idi. Üstün zeka, entelektüel başarı, sanatsal yetenek gibi özelliklere sahip ebeveynler daha geniş aileler oluşturmaları için teşvik edilmeliydi. Düşük zekalıların, cinsel sapkınların, suç işlemeyi alışkanlık haline getirenlerin üremeleri kısıtlanmalıydı. Öjenik politikalar olarak bilinen bu durum ABD’de ve Nazi Almanya’sında uygulanmıştır.

Öjenik politikalar değil toplumumuz için dünya kültürüne bir katkıda bulunmak önemli olmalı; iyi bir fikirle; güzel bir ezgiyle; hayatı kolaylaştıran bir buluşla; duygulandıran bir şiirle...

Genleriniz eriyip gitse bile, güzel olan bozulmaksızın yaşamaya devam edecektir.