Atatürk Havalimanının Tarihi Önemi

Atatürk Havalimanının Kurulduğu Arazinin Geçmişi:

Yeşilköy’ün Türk havacılık tarihinde ayrı bir yeri ve önemi vardır. 20’nci yüzyılın başlarında, Savunma Bakanı Mahmut Şevket Paşa’nın girişimleriyle, orduya balon ve uçak sağlanması, bunlar için gereken tesislerin kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Havaalanı’nın İstanbul’un Anadolu yakasında inşa edilmesini istemiş, ancak uygun bir yer bulunamadığı için arayış, Avrupa yakasına yöneltilmiştir. Osmanlı Devleti, bu çalışmaları yapmak amacıyla askeri ataşeliklerden aldığı bilgi ile havacılık faaliyetlerini bir elden sevk ve idare etmek istemiştir. 1 Haziran 1911 tarihinde belirtilen görevlere ve teşkilatlanma çalışmalarına resmi bir kimlik kazandırmak ve bu faaliyetlere kimlik kazandırmak amacıyla Genelkurmay Başkanlığı 2’nci Şube’de görevli Kur.Yb.İsmail Başkanlığında Hava Kuvvetlerine bağlı “Havacılık Komisyonu” kurulmuştur. Bu çekirdek teşkilat Osmanlı ordusu tarihinde, havacılığın ilk resmi kuruluşu Hava Kuvvetlerinin temeli sayılmış, havacılığın kurumsallaşma, teşkilatlanma ve temel atılma tarihi olmuştur. Bu tarih, günümüzde “Hava Kuvvetleri Kuruluş Günü” olarak kutlanmaktadır.

Büyük Önder Mustafa Kemal ATATÜRK Yeşilköy Havaalanı’nda

Komisyon, Yeşilköy havaalanında ilk defa hava sınıfı hava teşkilatı olarak ordulara birer uçak bölüğü teşkil etmiş, kurulan bu bölükler dünyada havacılığın ilk teşkil edilen askeri birliğini oluşturmuştur. Yine bu dönemde, Süreyya İlmen Yeşilköy yakınında Sefaköy’de uçak istasyonu ve okulu kurmakla görevlendirilmiş ve bu kuruluş, Hava Kuvvetleri’nin ilk üssünü ve okulunu teşkil etmiştir. Süreyya İlmen ve Uçak Komisyonu’nun ön gördüğü Tayyare Mektebi (Hava Okulu)’nin ve Yeşilköy yakınlarında bir hava tesisinin kurulması için harekete geçilmiştir. Yeşilköy Havaalanı’nın kuzey sınırına yakın bir yerde, Ocak 1912’de Tayyare İstasyonu (Hava Meydanı) ve Hava Okulu’nun kurulması için çalışmalara başlanmıştır. İki hangar ve bir pist yapılmaya başlanmış ve havacılık tarihinde ilk önemli adım atılmıştır. Yeşilköy ile Sefaköy arasında 700 metre genişliğinde ve 1500 metre uzunluğundaki araziye uçuş pisti ile uçakların korunması için 16’şar metre yüksekliğinde iki uçak hangarı Mayıs 1912’de inşası tamamlanmıştır. İstanbul'da, çimlerle kaplı ilk havaalanı yapılmış askeri amaçla 1912 yılında Yeşilköy'de açılmıştır. 1912’de askeri meydan olarak kurulan Yeşilköy Hava Meydanı, aynı zamanda sivil uçuşların da yapıldığı bir meydan ve aynı yıl Türkiye'de ilk defa sivil hava ulaşımının başlatıldığı yer olmuştur.

Atatürk Havalimanı’nın Doğduğu Topraklar, Sefaköy/Yeşilköy-İstanbul

1912 yılı başlarında Türk Ordusu ilk pilotlarına ve uçaklarına kavuşmuş, ilk uçak Yeşilköy’e getirilmiştir. Türk ordusunda havacılık çalışmaları hızlanmış, personel sayısı çoğalmış ve I. Dünya Savaşı başında kurulan uçak bölükleri ile havacılar aktif kıta görevi yapmaya başlamışlardır. Daha sonra bu hangarlar ve meydan, bazı ekler yapılarak 3 Temmuz 1912 tarihinde Sefaköy/Yeşilköy ilk “Hava Okulu” olarak hizmete girmiştir. Hava Okulu’nun açılmasıyla Türk Ordusu, uçucu subaylarını ülkesinde yetiştirmeye başlamıştır.

Yeşilköy Tayyare Mektebi (Hava Okulu)

Yeşilköy Hava Okulu, Türk askeri havacılığının gelişmesinde ve güçlenmesinde en önemli aşamalarından biri ve büyük etkisi olmuştur. Kara ve deniz kuvvetlerimizin pilotlarına ve makinistlerine eğitim vermek dışında, İstanbul’un işgaline kadar Osmanlı döneminde, bütün havacılık çalışmalarının merkezi durumunda olmuş ve uçuş denemeleri bu alanda gerçekleştirilmiştir. 21 Şubat 1912 tarihinde Yüzbaşı Fesa Evrensev uçuş eğitimini başarıyla bitirmiş ve Türk Ordusunun 1 no’lu uçuş brövesinin sahibi olmuştur. Yusuf Kenan’da uçuş brövesini alarak yurda dönmüştür. Yüzbaşı Fesa Evrensev, “İlk Türk Pilotu” unvanına sahip olmuş ve bu okula Teğmen Yusuf Kenan ile birlikte öğretmen olarak tayin edilmiştir.

26 Nisan 1912’de Yeşilköy’de Fransa’dan satın alınan 2 uçak, Hava Okulu’nun ilk öğretmenleri Türk pilotları Yüzbaşı Fesa Evrensev ve Teğmen Yusuf Kenan’a teslim edilmiştir. Fesa Evrensev, “Celaleddin” isimli uçak ile padişah ve halk önünde prova uçuşu yapmıştır. Türk semasında uçan ilk Türk pilotu olan Fesa Evrensev’in, 26 Nisan 1912 tarihinde ilk Türk uçağı ile yaptığı uçuş nedeniyle 2000 yılından itibaren 26 Nisan’da “Pilotlar Günü” olarak kutlanmaktadır.

Yusuf Kenan ve Fesa Evrensev, ilk Türk uçağı ile uçan ilk Türk havacıları olarak tarihe geçmişlerdir. Yeşilköy Hava Okulu’nun yanında Haziran 1914’de deniz pilotu yetiştirmek üzere Bahriye Nezareti’ne bağlı “Yeşilköy Deniz Hava Okulu” kurulmuş ve Yeşilköy’deki deniz fenerinin yakınında bir yerde eğitime başlamıştır.

Türk Hava Kuvvetleri bu dönemde, Hava Okulu, Hava Meydanları, Uçak Bölükleri, Sabit Balon Bölükleri, Uçaksavar Topçu Birlikleri ve Meteoroloji İstasyonları şeklinde teşkilatlanmıştır. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’nda yenilgiyi kabul etmesi ve 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi’nin imzalanması üzerine, itilaf devletleri tarafından başta İstanbul olmak üzere ülke işgal edilmiş ve bu tarihten itibaren de Türk askerî havacılığında yeni bir döneme girilmiştir. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması ve 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Mütarekesi’nin imzalanması ile yabancı işgali resmen sona ermiştir. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması ile Yeşilköy’de Hava Kuvvetleri Teftiş Kurulu’na bağlı İstanbul Hava Şube Müdürlüğü kurulmuştur. Amacı, Yeşilköy Hava Meydanı ve alanda bulunan tüm stokları İngiliz işgalcilerden devralmak olmuştur. Hava Okulu, Yeşilköy’de 1960’lı yılların sonunda “Hava Harp Okulu” adıyla yeniden kurulma çalışmalarına başlanmış ve Türk havacılığının doğup büyüdüğü yer olan burada 21 Temmuz 1967′ de açılmıştır.

Yeşilköy Meydanından İstanbul-Ankara Uçuşları Başlıyor:

Yeşilköy Hava Meydanı, Sivil havacılık tarihi açısından da çok önemli bir yer teşkil etmiş ve Compagnie Franco-Roumaine de Navigation Aerienne’e (CFRNA), 3 Ekim 1922’de Yeşilköy’den Bükreş-İstanbul hizmetini başlatmıştır. 14 Eylül 1924’den itibaren şirket ile 20 yıllık bir sözleşme imzalanmış, yeni bir havaalanı inşa etme projesi onaylanmış ve Sirkeci-Halkalı tren yolunun hemen kuzeyindeki alan parasız tahsis edilmiştir. 17 Ağustos 1925’te CFRNA şirketi, Compagnie Internationele de Navigation Aerienne (CIDNA) ismi ile 1926 ‘da iki uçak hangarı, bir yönetim binasıyla destekleyici yeraltı yakıt depoları, tamirhaneler ve yedek parça depolarının inşaatını tamamlanmış ve Türkiye’nin ilk “Uluslararası Sivil Havaalanı” yaratılmıştır.

Cumhuriyet’in ilanından 16 ay sonra 1925 yılında Mustafa Kemal ATATÜRK’ÜN emriyle “Türk Tayyare Cemiyeti” kurulduğunda sivil havacılık alanında ilk büyük adımlar atılmıştır.   Yeşilköy’deki Askeri Hava Meydanın sivil havacılığa kazandırılması yönünde girişimler başlatılmıştır. Cumhuriyet’in kuruluşu ile birlikte İstanbul’da sivil havacılığın ilk adımı, 17 Ağustos 1925’de ülkenin ilk uluslararası meydanı olan Yeşilköy’de atılmış ve 1933’e kadar Askeri Hava Meydanı olarak askeri amaçlı kullanılmıştır. 1933’te kurulan ulusal havayolu şirketi uçuşlar için İstanbul-Ankara uçuşu ile “Yeşilköy Hava Meydanı” ismi ile sivil uçuşlara açılmıştır. CIDNA, 31 Aralık 1933’de Air France ismini almış, ancak sözleşme isteği üzerine 1937 yılının başında iptal edilmiş ve malvarlıkları 19,950 lira karşılığında Bayındırlık Bakanlığı tarafından satın alınmıştır.

Yeşilköy Havaalanı'nın açılması ile 1938’de Bayındırlık Bakanlığı tarafından modern bir havalimanı haline getirilmesine karar verilmiş ve.1944’de Chicago Sivil Havacılık ile sözleşme imzalanmıştır. 1949’da Yeşilköy’de uluslararası uçuşlar için bir havalimanı inşa edilmesine başlanmış ve 1953’de tamamlanmıştır. 23 Mayıs 1953’de tesisler Ulaştırma Bakanlığı’nın denetimine verilmiş ve 1 Ağustos 1953’de gerekli test ve kontrollerin ardından Türkiye’nin en büyük ve ilk uluslararası havalimanı özelliği ile uluslararası hava trafiğine açılmıştır.

Yeşilköy Havalimanının İsmi, “Atatürk Havalimanı” oluyor:

Yeşilköy Havalimanın kuruluşundan günümüze kadar süreç incelendiğinde Mustafa Kemal ATATÜRK, Türk askeri ve sivil havacılığının dünya standartların ulaşmasına ve gelişme sağlamasına önderlik ve rehberlik etmiş, her türlü destek ve katkı sağlamıştır. Dünya barışının, uluslararası anlayış, dostluk ve iş birliği düşüncesinin öncüsü, insan haklarına saygılı, insanlar arasında renk, din, dil ve ırk ayrımı yapmaması nedeniyle 21’inci Yüzyılın devlet adamı unvanın almıştır. Olağanüstü devrimler gerçekleştirerek modern, çağdaş ve uygar bir devlet yaratmış, devrimci lider olarak mazlum dünya devletlerine örnek olmuş, sömürgeci ve yayılmacı devletlere karşı savaşan 21’inci Yüzyılın önder ve örnek lideri olarak kabul edilmiştir. Bu düşünceler ile 29 Temmuz 1985 tarihinde, modern Türkiye'nin kurtuluşu ve kurucusu Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK'ün ismi verilerek, “ATATÜRK Havalimanı” olmuştur.

ATATÜRK Havalimanın, yer hizmetleri, hava trafik hizmetleri ve havacılık haberleşmeleri yönetimi 26 Şubat 1956’da Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) devralmıştır. Toplam 11 milyon 650 bin m² alana sahip olan Atatürk Havalimanı, 63 bin 165 m² iç hatlar ve 282 bin 770 m² dış hatlar terminali ile toplam bina alanı açısından Türkiye'nin en büyük havalimanı olarak teşkil edilmiştir. Ayrıca 7 bin 260 metrekarelik VIP ve CIP terminaline sahip olmuştur. Atatürk Havalimanı, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'nün (ICAO) yaptığı sınıflandırmaya göre CAT III niteliklerine sahip olup, meteorolojik koşulların kötü olduğu zamanlarda bile uçak iniş-kalkışına imkân verebilecek düzeyde erişmiştir.

ATATÜRK Havalimanı, 2014'te Avrupa'nın en yoğun 4’ncü Havalimanı ve Dünya'nın 10’ncu en iyi havalimanı seçilmiş, milyonlarca yolcu ve uçuşa ev sahipliği yapmıştır. 2015 verilerine göre Türkiye'nin en yoğun ve dünyanın 11’nci en yoğun yolcu trafiğine sahip havalimanı olmuştur. Havalimanı günlük ortalama 1100 uçak uçuşu ile Avrupa'nın en önemli transit yolcu havalimanları arasında yer almıştır. Meydana iniş yapan ve meydandan havalanan uçak sayısı, 4 Eylül 2016'da 1453 ile (Her 59,46 saniyede bir uçak iniş ya da kalkışı) tüm zamanların rekorunu kırmıştır. 2015’te 61 milyon 332 bin 124 yolcu, 464 bin 774 uçak ve 790 bin 744 ton kargo trafiğine ev sahipliği yapmıştır. Bu kadar kapasitede ve özelliklere sahip ATATÜRK Havalimanı’ndan yapılan tüm tarifeli uçuşlar, 4 yıl süren inşaatın sonunda 7 Nisan 2019'da İstanbul Havalimanı’na aktarılmış, ancak düzenli seferler 19 Nisan 2019’da başlamış ve 29 Ekim 2018’de açılmıştır.

ATATÜRK Havalimanı'nın kapatılmadan önce 2017’de dünya havalimanları sıralamasında yılda 64.1 milyon yolcu ile 17. sırada yer almış ve dünyanın en büyük havalimanlarından bir olma özelliğini taşımıştır. Atatürk Havalimanı’nın kapatılmasından kaynaklanan çevresindeki otel ve ticari kullanımların ekonomik kayıplar oluşmuştur. Servis ve bakım hizmetlerinin kapatılması nedeniyle ortaya büyük kayıplar çıkmıştır. Yine deprem bölgesinde olan bölgenin olası deprem sonrası lojistik destek sağlanması açısından Atatürk havalimanının çok önemli konumda olacaktır. Pandemi şartlarında Sahra Hastanesi olarak kullanılmak için havaalanın iki pisti kırılarak maliyeti 2 milyar TL bulan (Yeşilköy Hastanesi olarak bilinen) Prof. Dr. Murat Dilmener Hastanesi yapılmıştır. Yine bir bölümü Millet Bahçesine dönüştürülmesi için 29 Nisan'da ihale yapılmıştır.

Sonuç:

Yeşilköy ATATÜRK Havalimanı, ülkemizi dünyaya bağlayan Türk havacılığının tarihi demektir. Türk milletinin kurtuluşu ve kuruluşu için önemli bir yer teşkil etmektedir. Türk Havacılığının ilk kurulduğu ve Millî Mücadele’nin kazanılması ile bağımsızlığını ilan eden Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk uçuşun yapıldığı Sivil Uluslararası Havaalanı’dır. Yeşilköy Havaalanı, Türk havacılığının kurulduğu ve Sivil havacılığının başlatıldığı topraklara veda etmiştir. “Yeşilköy Hava Meydanı” adıyla yüzyıl askeri havacılığa ve 80 yıldan fazla sivil havacılığa hizmet veren havalimanı Türk havacılık tarihinde çok önemli yer teşkil etmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusunun ve Türk milletinin kurtarıcısının adını taşıyan, Türk Askeri ve Sivil Havacılık Tarihi açısından büyük önemi olan “ATATÜRK Havalimanı”nın, tarihin en güzel ve etkin şekilde yaşatılması bakımından uygun olacaktır.  Türkiye'de sivil havacılığın başlatıldığı ve Kurtuluş Savaşı’nın temelini teşkil eden (eski ismi Yeşilköy Havalimanı) ATATÜRK Havalimanı neden kapatılmıştır? ATATÜRK Havalimanı’nın göçmen kuşlarla çarpışma riski ve ayrıca iklim değişikliğinden kaynaklanan hortum, aşırı sağanak yağışlar ve fırtınalar gibi meteorolojik riski şartlar göz önünde alındığında, sis ve rüzgâr açısından risk analizi yapıldığında havaalanının açık olması çok önemli olduğu değerlendirilmektedir. İstanbul’un meteorolojik durumu geçmiş dönemlere ait kayıtları detaylı olarak incelendiğinde kış aylarının Karadeniz sahil şeridi görüş mesafesinin sıfıra indiği yoğun bir sis tabakasıyla kaplandığında; Florya ve Yeşilköy bölgesi açık olabildiği, hangi günlerinde kuzeyinin sisli ve güneyinin açık olduğu tespit edilebilir. Bu bağlamda hava taşımacılığı, piste iniş ve kalkışların fiziksel çevre şartları bakımından sorun yaratabilecektir. Osmanlı Devleti’nden miras kalan, dünyanın ilk havalimanlarından biri, tarihi ve milli değeri olan ATATÜRK Havalimanın kapatılması ve Millet Bahçesi yapılması gerçeği, tarihi geçmişi ve stratejik önemi göz önüne bulundurularak mutlaka yeniden ele alınması uygun olacaktır.