Kraliçe II. Elizabeth’in Türkiye Ziyaretleri

Dün akşam saatlerinde vefat eden II. Elizabeth, babası George VI'nın 6 Şubat 1952'de ölümü üzerine (Elizabeth Alexandra Mary Windsor; d. 21 Nisan 1926) 16 egemen devletin kraliçesi olarak 70 yıl boyunca Birleşik Krallığı yönetmiştir. 

Kraliçe Elizabeth, Birleşik Krallık dışında, Genel Valiler tarafından temsil edildiği Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Jamaika, Barbados, Bahamalar, Grenada, Papua Yeni Gine, Solomon Adaları, Tuvalu, Saint Lucia, Saint Vincent ve Grenadinler, Antigua ve Barbuda, Belize ve Saint Kitts ve Nevis'in de Kraliçesiydi. Kraliçesi olduğu 16 ülke İngiliz Milletler Topluluğu Ülkeleri (Commonwealth) olarak bilinmektedir ve bu ülkelerin toplam nüfusu 130 milyonun üstündedir.

Dünyada toplamda 117 ülkeyi ziyaret ettiği bilinen İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth; 1961, 1971 ve 2008 yıllarında üç kez Türkiye’yi ziyaret etmiştir. 

İngiltere Kraliçesi Elizabeth’in Türkiye’yi İlk Ziyareti (1961):

Kraliçe, İran gezisi sonrası, Tahran’dan Londra’ya geri dönüş yolculuğunun bir parçası olarak kısa süreliğine de olsa 6 Mart 1961 tarihinde Ankara’ya uğramak istemiştir. Esenboğa Havalimanı’na dönemin Genelkurmay Başkanı/Cumhurbaşkanı Orgeneral Cemal Gürsel'le görüşmüştür. 

Bu ziyaretin temel amacının Yassıada mahkemelerinde Adnan Menderes ve arkadaşları hakkında verilecek olası idam kararlarının infaz edilmesini engellemeye yönelik olduğu iddia edilmiştir. General Gürsel’le havaalanında 40 dakikalık birebir görüşmede Kraliçe, Gürsel’den mahkemeden çıkabilecek olası bir idam kararının uygulanmamasını istemiştir. 

Böylece Esenboğa ziyareti, İngiltere Kraliçesin Türkiye'ye gerçekleştirdiği ilk Devlet Ziyareti olmuştur.

İngiltere Kraliçesi Elizabeth’in Türkiye’yi İkinci Ziyareti (1971):

İngiltere Kraliçesi, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın 1967 yılında Birleşik Krallık'a yaptığı ziyarete karşılık olarak 18-25 Ekim 1971 tarihleri arasında Türkiye'yi bu sefer gerçek manada ziyaret etmiştir.

18 Ekim 1971 tarihinde Türkiye gelen Kraliçe II. Elizabeth’e bu ziyaretinde eşi Philip ve kızı Anne’de eşlik etmiştir. Kraliçe Elizabeth Türkiye ziyaretine Ankara’dan başlamıştır. 

Ziyaretin ilk günü akşamında, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, Kraliçenin onuruna Çankaya Köşkünde resmi bir akşam yemeği vermiştir. Bu yemekte Sunay’dan sonra bir konuşma yapan Kraliçe Elizabeth şu vurguyu yapmaktan geri kalmamıştır:

“… Dünya devamlı olarak değişmektedir. Fakat çok az ülke vardır ki Türkiye kadar ani değişiklikler geçirmiş olsun. Birinci Dünya Savaşından itibaren Kemal Atatürk’ün dehasının liderliğinde Türk milletinin bütün sosyal ve ekonomik yapısı değiştirildi. Bu onun hesabına müthiş bir başarı idi. Fakat başarının kazanılmasında halktan gördüğü sadakat ve destek de en önemli unsur oldu….”

19 Ekim’de saat 10.15’de Anıtkabir’i ziyaret eden Kraliçe, Anıtkabir özel defterine şu satırı yazmıştır:

“Savaşta yiğit, barışta sadık bir dost olan Türk ulusunun Ata’sına sonsuz saygıyla…”

Daha sonra Atatürk Müzesini gezen Kraliçe Atatürk’ün özel eşyasıyla yakından ilgilenmiş, “Atatürk’ün büyük adam olduğunu bilmek için Türkiye’ye gelmeye lüzum yoktu; fakat bu kadar yakışıklı olduğunu ilk defa görüyorum. Bilhassa gözleri ve kaşı insanı çok etkiliyor. Giyimine dikkatli ve zarif bir zevki varmış. Özellikle frak kendisine çok yakışıyor…” ifadelerini kullanmıştır.

Daha sonra Kraliçe, Ankara’daki resmi ziyaretlerine devam etmiştir. Aynı gün akşamüstü CHP Genel Başkanı, tarihi şahsiyet İsmet İnönü ile Çankaya Camlı Köşk'te 50 dakika süren baş başa bir görüşme yapmış, Türkiye ve İngiltere arasındaki tarihi dostluk ile dünyadaki gelişmeler üzerinde durulmuştur.

20 Ekim’de İzmir’e geçen Kraliçe, Türk-İngiliz ortaklığıyla kurulan BMC Fabrikasını ziyaret etmiş, sonrasında 21 Ekim’de Kuşadası, Efes ve Selçuk’u gezmiştir. 

22 Ekim’de İzmir’den Kraliyet yatı ile Çanakkale’ye geçerek Gelibolu Yarımadasında Çanakkale Şehitliklerini ziyaret etmiştir. Kraliçe, öncelikle Çanakkale Şehitler Anıtı şeref defterine, “İki ulusun birbirine karşı ebedi bir saygı kazandıkları Gelibolu savaşlarında şehit olanlara layık bir anıt” cümlesini yazmıştır. 

Kraliçe Gelibolu’daki ziyaretini tamamladıktan sonra, Fransa Cumhurbaşkanı, Avusturalya ve Yeni Zelanda Genel Valileri ile İngiltere’deki Gelibolu Derneği Başkanına duygularını ileten bir telgraf çekmiştir. Kraliçe Elizabeth telgrafında;

“Bu günümü sakin plajlar, tepeler ve anıtlar arasında Gelibolu’da geçirdim. Zihnim beni pek çok kahramanın, şerefli ve cesur bir hasım karşısında hayatlarını feda ettikleri 1915 yılının farklı görüntüsüne iletti. Bugün eşim, kızım ve Türk hükümetinin temsilcileriyle birlikte 56 yıl önce burada kahramanca hayatlarını feda edenlerin hepsinin karşısında tazimlerimi sunmaktan gurur duydum” ifadesine yer vermiştir.

23 Ekim’de İstanbul’a gelen Kraliçe, Ayasofya’yı ardından Topkapı Müzesini ve Sultan Ahmed Camisini gezdi. Kraliçe ve beraberindekiler, 25 Ekim’de Türkiye’den ayrılmıştır. 

12 Mart 1971 askeri muhtırasının sıcaklığını koruduğu bir zamanda Türkiye’ye gelen Kraliçe, Türkiye’de siyasi gündemi tamamen değiştirmiştir. Türkiye’deki, iç politika sorunları bir süreliğine dondurulduğu görülmüştür. Ülkenin ilgi, dikkat ve yoğunluğu İngiltere Kraliçesinin üzerinde toplanmıştır. Devlet erkânı Kraliçe II. Elizabeth’i en iyi şekilde ağırlamak için seferber olmuş ve Türkiye’de iç politikanın akışını değiştirmiştir. Hatta neredeyse yıkılmakta olan Nihat Erim Hükümetin ömrünün uzamasına katkısı olmuştur.

Kraliçenin bu ziyaretine Türk halkı da yoğun ilgi ve sevgi gösterileriyle karşılık vermiştir. Her yerde coşkun bir kalabalıkla karşılanan Kraliçe, kendisine gösterilen ilgiden oldukça memnun kalmıştır. 

İngiltere Kraliçesi Elizabeth’in Türkiye’yi Üçüncü Ziyareti (2008):

Kraliçe 37 yıl aradan sonra, dönemin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün davetlisi olarak 13-16 Mayıs 2008 tarihlerinde tekrar Türkiye’ye gelmiştir.

Ziyaret kapsamında Gül tarafından Çankaya Köşkü’nde onuruna verilen yemekte konuşan Kraliçe II. Elizabeth; 

Türkiye’yi 1971 yılındaki ziyareti sırasında, Mustafa Kemal Atatürk’ün zengin ve köklü geleneklere sahip bu ülkeyi çağdaş, aydınlanmış ve demokratik bir devlet yapma yolunda göstermiş olduğu muazzam başarıya tanık olduğunu belirtmiştir. “Bugünkü, kendine güvenen, dinamik demokrasi haline gelebilmek için Türkiye’nin atmayı sürdüreceği büyük adımlar, o zamanlardan hayal bile edilemezdi. İçinde bulunduğumuz bu yeni yüzyılda, ülkelerimiz arasındaki bağların her zamankinden daha da güçlü olmasını kutlayabiliriz” ifadelerini kullanmıştır.

Anıtkabir’i ziyaret ederek Atatürk’ün mozolesine çelenk koyan II. Elizabeth, Anıtkabir özel defterine “Birleşik krallığın büyük değer verdiği bir dosta ve modern tarihin en büyük şahsiyetlerinden biri olan Mustafa Kemal Atatürk’e saygılarımı sunmak benim için büyük bir onurdur” cümlesini yazmıştır. 

Kraliçe'ye refakat için İstanbul’a gelen ve Türk bayrağı asmayan İngiltere Donanması’na ait uçak gemisi “HMS İllustrious”, 1918’de İstanbul işgalinin simgesi olan İngiliz gemisiyle aynı yere demir atması yönüyle dikkat çekmiştir. Bu ziyaretinde Bursa’ya da uğrayan Kraliçe II. Elizabeth, Türkiye ziyaretinin son gününde, İstanbul’da demirleyen bu geminin hangarında, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül onuruna bir resepsiyon vermiştir. 

Burada Gül'e dizbağı nişanı verilerek kendisi Garter şövalyesi yapılmıştır. Ziyaret sonrasında Türk basınında bu nişanın bir Haçlı şövalyeliği unvanı olduğu, Gül'ün Cumhurbaşkanı sıfatıyla bu tür bir nişanı kabul etmemesinin daha doğru bir hareket tarzı olacağı yönünde birtakım eleştiriler yer almıştır.

4 günlük Türkiye ziyaretini tamamlayan Kraliçe Elizabeth, 16 Mayıs'ta İstanbul'dan İngiltere'ye uçmuştur.

8 Eylül 2022 itibariyle ebediyete uçan İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth'in "toprağı bol olsun!" 

Kaynaklar:

http://maviboncuk.blogspot.com/2012/06/hm-queen-elizabeth-ii-visits-to-turkey.html

Şerif Demir, “Kraliçe II. Elizabeth’in 1971 Yılındaki Türkiye Ziyareti”, Journal of Anglo-Turkish Relations (JATR), Volume 1, Number 1, January 2020, pp. 58-66.

Kraliçe II. Elizabeth’in Türkiye Ziyareti — 1971, https://medium.com/türkiye/kraliçe-ii-elizabethin-türkiye-ziyareti-1971-e567cf666af8/

Asım Ümit, “Türkiye’den bir kraliçe geçti…”, 19 Mayıs 2008, https://asimania.wordpress.com/2008/05/19/turkiyeden-bir-kralice-gecti/